Tại dự thảo, Bộ LĐTBXH đặt vấn đề “Quỹ hưu trí và tử tuất khó đảm bảo cân đối trong dài hạn".

Nguyên nhân được chỉ ra là: Do chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) hiện hành được kế thừa từ các chính sách BHXH trong giai đoạn kế hoạch hóa tập trung, thiết kế dành cho công nhân viên chức khu vực nhà nước, do ngân sách nhà nước đảm bảo. Khi mở rộng ra các khu vực kinh tế khác, chính sách chưa được sửa đổi, bổ sung kịp thời, chưa phù hợp với sự thay đổi về đặc điểm của quy mô và cơ cấu dân số (tốc độ già hóa dân số), chưa phù hợp với nguyên tắc đóng - hưởng và cân đối giữa mức đóng - mức hưởng dẫn đến quỹ hưu trí và tử tuất khó đảm bảo khả năng cân đối trong dài hạn.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, bình quân người tham gia BHXH đóng góp trong 28 năm với tỉ lệ 22% vào quỹ hưu trí và tử tuất, trong khi hưởng lương hưu bình quân 25 năm với tỉ lệ hưởng bình quân 70,1%. Theo thông lệ quốc tế, với mô hình hưu trí như Việt Nam hiện nay, để người nghỉ hưu hưởng lương hưu trong 20 năm thì thời gian đóng góp bình quân ít nhất là 40 năm mới đảm bảo cân đối quỹ hưu trí trong dài hạn.

Bên cạnh đó, tương quan giữa số người đóng và số người hưởng có xu hướng ngày càng giảm. Năm 1996, cứ có 217 người đang đóng BHXH, chỉ có 1 người đang hưởng chế độ hưu trí; 10 năm sau, năm 2006 tỉ lệ này là 12,6/1; đến năm 2017 là 8,2/1 và đến năm 2020 là 7,7/1. Tỉ lệ số chi trên số thu vào quỹ hưu trí và tử tuất trong thời gian qua đang có xu hướng tăng lên. Riêng giai đoạn 2007-2014, tỉ lệ này có xu hướng giảm do quy định của Luật BHXH năm 2006 quy định lộ trình tăng tỉ lệ đóng của người sử dụng lao động và người lao động.

Tỉ lệ hưởng lương hưu trên số năm đóng góp của Việt Nam hiện nay là khá cao, mức tối đa là 75% cho 35 năm đóng góp đối với nam và 30 năm đóng góp đối với nữ, tương ứng với tỉ lệ tích lũy là 2,14% cho mỗi năm đóng góp đối với nam và 2,5% cho mỗi năm đóng góp đối với nữ. Tỉ lệ này vẫn cao hơn nhiều so với các nước trong khu vực và trên thế giới (hầu hết các nước đều quy định sau 40 năm đóng góp, tỉ lệ hưởng lương hưu tối đa không quá 60% như Trung Quốc, Hàn Quốc…) và chính sách hưu trí của Việt Nam được các chuyên gia của Tổ chức Lao động Quốc tế đánh giá là thuộc loại hào phóng nhất thế giới.

Tuy nhiên, trong một báo cáo khác liên quan đến sửa đổi Luật Bảo hiểm xã hội, Bộ LĐTBXH cũng đánh giá: Mức lương hưu bình quân giai đoạn này là 4,26 triệu đồng/người/tháng; mức lương hưu cao nhất: 101,3 triệu đồng/tháng; có hơn 4.100 người hưởng mức lương hưu dưới 1,3 triệu đồng/tháng; có hơn 3.989 người hưởng mức từ 13 triệu đồng/tháng trở lên. Do quá chú trọng đến nguyên tắc đóng - hưởng dẫn đến tình trạng có người hưởng mức lương hưu hàng tháng quá thấp (1,3 triệu đồng) và cá biệt có người hưởng mức lương hưu hàng tháng quá cao (hơn 100 triệu đồng) gây những bức xúc trong xã hội.