Nhiều chủ hộ kinh doanh cá thể chưa được giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội

Bảo hiểm xã hội Việt Nam cho biết, thực hiện Nghị định số 01/2003/NĐ-CP, từ năm 2003 các HKDCT thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc (người lao động theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 3 tháng trở lên, hợp đồng lao động không xác định thời hạn) lập hồ sơ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc gửi cơ quan bảo hiểm xã hội theo quy định. 

Trong đó, nhiều hộ lập danh sách cả chủ hộ, với nhận thức chủ hộ là người trực tiếp làm việc, trực tiếp thực hiện các công việc sản xuất kinh doanh của HKDCT như người lao động (nhiều hộ chỉ có chủ hộ làm việc). Quá trình thực hiện, một số chủ hộ đủ điều kiện đã được giải quyết hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội bao gồm cả chế độ hưu trí, bảo hiểm xã hội một lần. 

Tuy nhiên còn nhiều trường hợp là chủ hộ chưa được tính thời gian đóng, chưa được giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội do nhận thức chưa thống nhất về hộ kinh doanh tham gia bảo hiểm xã hội.

Để thống nhất nhận thức thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội đối với HKDCT, đảm bảo quyền lợi của người tham gia theo đúng quy định của pháp luật, từ năm 2016, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có các văn bản chỉ đạo bảo hiểm xã hội các địa phương dừng thu bảo hiểm xã hội đối với chủ hộ.

Đồng thời, để giải quyết quyền lợi bảo hiểm xã hội đối với chủ HKDCT đã có quá trình đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc với chức danh chủ hộ, đảm bảo an sinh xã hội, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đã có văn bản báo cáo, đề xuất giải quyết gửi Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội.

Mới đây, ngày 25.4.2023, Bảo hiểm xã hội Việt Nam cũng đã có Công văn số 1191/BHXH-TST về việc báo cáo giải trình về đóng bảo hiểm xã hội của HKDCT để báo cáo Ban Dân nguyện - Ủy ban Thường vụ Quốc hội và đề xuất giải quyết đối với chủ HKDCT đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách.

Việc thoái thu sẽ rất khó khăn

Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, việc chủ HKDCT đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc xuất phát từ một số nguyên nhân chủ yếu sau:

- Theo tinh thần của Bộ luật Lao động năm 1994, Nhà nước khuyến khích phát triển kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi hoặc giúp đỡ cho mọi hoạt động tạo ra việc làm hoặc tự tạo việc làm để tạo ra của cải vật chất. Vì vậy, việc các chủ hộ tự tạo việc làm thời kì này theo định hướng của Nhà nước rất đáng được khích lệ và một trong những điều kiện đó là chủ hộ tự sản xuất kinh doanh phải được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp với tư cách như là một người lao động. Thời gian này chưa có chính sách cho người tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện.

- Nhu cầu của người lao động được tham gia đóng, hưởng các chế độ an sinh (bảo hiểm xã hội, BHYT). Số đông chủ hộ tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là người trực tiếp sản xuất kinh doanh, chủ hộ vừa là người sử dụng lao động vừa là người lao động, thông qua hoạt động sản xuất kinh doanh có được khoản thu nhập, tiền lương. Như vậy có thể coi là một dạng của hợp đồng lao động tự thỏa thuận, tự ký, nên tham gia đóng, hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế như người lao động.

- Các chủ HKDCT sẽ không đăng ký tham gia cho cả hộ nếu bản thân không được tham gia bảo hiểm xã hội.

Trên cơ sở quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội và thực tiễn nêu trên, nhằm tạo điều kiện để người lao động được tham gia bảo hiểm xã hội để đủ điều kiện hưởng lương hưu hàng tháng, ổn định cuộc sống, đảm bảo an sinh xã hội bền vững theo tinh thần Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23.5.2018 của Hội nghị lần thứ 7 Ban chấp hành Trung ương khóa XII về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, chủ HKDCT và một số nhóm đối tượng khác sẽ thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội; 

Việc giải quyết chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội đối với chủ HKDCT đã đóng bảo hiểm xã hội được thực hiện và tuân thủ theo nguyên tắc đóng - hưởng theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội; 

Việc thoái thu bảo hiểm xã hội thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội đối với chủ HKDCT sẽ rất phức tạp, khó khăn trong thực hiện do không có sự đồng thuận từ phía người lao động là chủ HKDCT, quyền lợi của người lao động sẽ bị ảnh hưởng vì đã tham gia bảo hiểm xã hội trong thời gian dài. 

Và để đảm bảo an sinh xã hội và tình hình an ninh, chính trị tại địa phương, Bảo hiểm xã hội Việt Nam đề xuất Ban Dân nguyện - Ủy ban Thường vụ Quốc hội thống nhất với chủ trương thực hiện chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc đối với HKDCT bao gồm cả chủ hộ: Tính thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội để giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật; giao Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với Bảo hiểm xã hội Việt Nam trình Chính phủ ban hành Nghị quyết tính thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc và BHTN (nếu có) đối với chủ HKDCT.

Khi phóng viên Báo Lao Động đề nghị phía BHXH Việt Nam giải thích rõ về đề xuất "Tính thời gian đã đóng bảo hiểm xã hội để giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định của pháp luật" có tác động như thế nào đến quyền lợi của chủ HKDCT  thì cán bộ của BHXH Việt Nam cho biết sẽ tiếp thu và có giải thích cụ thể sau.