Lý giải cho vấn đề này không khó, nhiều thầy cô dạy bộ môn Lịch sử cho rằng trước hết là do cách kiểm tra đánh giá học sinh ở bậc THPT, tiếp đến là do hình thức kiểm tra và cách ra đề thi hiện nay.
Việc đánh giá học sinh phải bảo đảm được sự công bằng, chính xác thông qua các hình thức kiểm tra hiện nay được qui định tại Thông tư số 26/2020/TT- BGDĐT. Trong đó, kiểm tra, đánh giá thường xuyên được thực hiện theo hình thức trực tiếp hoặc trực tuyến thông qua: hỏi - đáp; viết ngắn; thuyết trình; thực hành, thí nghiệm, sản phẩm học tập gắn với chủ đề dạy học cụ thể.
Kiểm tra, đánh giá định kì gồm: kiểm tra, đánh giá giữa kì và kiểm tra, đánh giá cuối kì. Loại hình kiểm tra, đánh giá này cũng được đa dạng hóa thông qua bài kiểm tra (có thể thực hiện trên giấy, hoặc trên máy tính với thời gian từ 45 phút đến 90 phút, đối với môn chuyên tối đa là 120 phút); bài thực hành; dự án học tập.
Như vậy việc kiểm tra đánh giá ở trường phổ thông gồm có nhiều hình thức kiểm tra đánh giá do vậy học sinh có nhiều cơ hội để có điểm số kết quả cao trong kiểm tra. Còn điểm thi tốt nghiệp THPT chỉ có một hình thức duy nhất là trắc nghiệm nên cơ hội để đạt điểm số cao là rất khó. Chính vì khác nhau giữa các kiểm tra đánh giá môn sử ở trường phổ thông với thi tốt nghiệp nên điểm số đối sánh điểm học bạ cao hơn điểm thi là tất yếu.
Theo quy định tại Thông tư 26, điểm kiểm tra/đánh giá thường xuyên được tính hệ số 1; điểm kiểm tra/đánh giá giữa kì tính hệ số 2 và điểm kiểm tra/đánh giá cuối kì tính hệ số 3.
Trong mỗi học kì, số điểm kiểm tra đánh giá thường xuyên, đánh giá giữa kỳ và đánh giá cuối kỳ của một học sinh đối với từng môn học, hoạt động giáo dục (bao gồm cả chủ đề tự chọn) được quy định cụ thể và được chia ra kiểm tra nhiều đợt trong năm học.
Điểm trung bình môn là tổng số các đầu điểm được kiểm tra (tính theo hệ số), còn điểm thi tốt nghiệp chỉ có một bài kiểm tra cả khối lượng kiến thức lớp 12 về lịch sử Việt Nam, lịch sử thế giới rất nhiều, rất nặng, rất chi tiết, nên lấy điểm trung bình môn cuối năm để so sánh với điểm thi tốt nghiệp là thiếu công bằng.
Ngoài ra phải thừa nhận thầy cô ở trường phổ thông cũng còn “nhẹ tay” trong kiểm tra đánh giá với học sinh của mình luôn tạo cơ hội cho học sinh có điểm cao (như cho nợ điểm, cho kiểm tra lại lần sau, có đề cương ôn tập trước khi kiểm tra…) rồi phần nào cũng vì chỉ tiêu chất lượng bộ môn đăng ký đầu năm.
Với những lý nói trên nên điểm học bạ cao hơn điểm thi là không có gì mâu thuẫn, để có được sự tiệm cận giữa hai loại điểm thi và học bạ này Bộ Giáo dục và Đào tạo cần thay đổi hình thức kiểm tra, cách ra đề thi môn lịch sử hiện nay cần theo hướng phát triển năng lực phẩm chất học sinh, hướng đến việc kiểm tra những năng lực nhận thức về quy luật phát triển của lịch sử.
Không nên ra đề hình thức kiểm tra trắc nghiệm hoàn toàn, cần có phần trình bày về nhận thức lịch sử của học sinh mới đánh giá đúng năng lực của học tập của các em.