Dư luận đang tiếp tục xôn xao về trường hợp dự án “Phân lập, đánh giá khả năng nhắm đích tế bào gốc ung thư dạ dày của phân đoạn chứa hợp chất saponin và bào chế sản phẩm từ cây lá Khôi (Ardisia gigantifolia)” của 2 học sinh Trường THPT chuyên Thái Nguyên đạt giải Nhất KHKT quốc gia do TS.Nguyễn Phú Hùng, Trưởng khoa Công nghệ Sinh học, Trường ĐH Khoa học, ĐH Thái Nguyên hướng dẫn.
Dự án nói trên được cho là có sự trùng lặp với đề tài luận văn thạc sĩ “Nghiên cứu tác động của dịch chiết lá khôi lên sự biểu hiện của các gene kiểm soát chu kỳ tế bào của tế bào gốc ung thư dạ dày” của Nguyễn Thị Hải Hồng thực hiện vào năm 2019, dưới sự hướng dẫn của TS Lê Thị Thanh Hương ở ĐH Thái Nguyên. TS. Lê Thị Thanh Hương là vợ của TS. Nguyễn Phú Hùng.
Trước đó, vào năm 2015, nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thanh Hương (ĐH Thái Nguyên) đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ “Nghiên cứu tính đa dạng nguồn cây thuốc được sử dụng trong cộng đồng các dân tộc ở tỉnh thái nguyên nhằm bảo tồn và phát triển bền vững”. Luận án này đã nghiên cứu các nội dung:
“Kiểm chứng cơ sở khoa học về khả năng kháng tế bào ung thư dạ dày của cây Lá khôi. Đánh giá khả năng ức chế của dịch chiết lá khôi đến: (1) Sự phân chia tế bào; (2) Quá trình apoptosis; (3) Sự điều hòa chu kỳ của tế bào và (4) Các đặc tính của tế bào gốc ung thư dạ dày”.
Là một nhà khoa học, TS. Nguyễn Phú Hùng đương nhiên biết rõ học sinh phổ thông chưa đủ khả năng, kinh nghiệm, điều kiện để thực hiện một đề tài nghiên cứu chuyên sâu về y dược. Đây là hoạt động đòi hỏi nghiên cứu viên có kiến thức chuyên sâu, các kĩ năng nghiên cứu, thí nghiệm, thu thập, xử lý dữ liệu chuyên nghiệp.
Về nguyên tắc, người tham gia thực hiện đề tài khoa học - công nghệ phải có lí lịch khoa học (Science Profile) đạt yêu cầu, bao gồm chuyên môn đào tạo, kết quả học tập, nghiên cứu, sở trường...
Đối với các đề tài, dự án đã có người thực hiện thì đề tài sau phải phát triển, ưu việt, mới và thành công hoặc khác biệt so với các đề tài trước. Học sinh phổ thông kiến thức nền tảng về y dược không thể bằng sinh viên đại học, vậy căn cứ nào để các em có thể làm tốt hơn những người nghiên cứu chuyên nghiệp?
Giảng viên đại học cũng không có nhiệm vụ hướng dẫn học sinh thực hiện các dự án thi KHKT, đây là nhiệm vụ của các giáo viên phổ thông. Việc TS. Nguyễn Phú Hùng nhận hướng dẫn 2 học sinh thực hiện dự án còn gây tranh cãi.
Nhiều nhà khoa học, sinh viên ngành y dược tỏ ra bất ngờ, băn khoăn về trường hợp nói trên và cho rằng trường hợp này, đúng ra TS. Nguyễn Phú Hùng nên từ chối hướng dẫn.
Những băn khoăn và thắc mắc tương tự được đặt ra đối với PGS. TS. Nguyễn Ngọc Hà, Trưởng Khoa Hóa học Trường ĐH Sư Phạm Hà Nội khi ông nhận hướng dẫn 2 học sinh phổ thông thực hiện dự án “Tăng cường hoạt tính quang xúc tác xử lí ô nhiễm môi trường nước của g-C3N4 bằng hiệu ứng cộng hưởng plasmon bề mặt” vừa đạt giải Nhất kỳ thi KHKT quốc gia.
Một thành viên của diễn đàn “Liêm chính khoa học” nhận xét: “Để thực hiện dự án này, học sinh phải thông thạo machine learning, computational chemistry và rất nhiều kỹ thuật phân tích hiện đại như XPS, EDX, AFM, TEM, SEM, XRD, FTIR, BET, PL, UV-Vis DRS, LC-MS, HPLC…
Thời gian thực hiện dự án chỉ 1 năm, nhưng dự án có hàm lượng khoa học không thua kém luận án tiến sĩ hóa học ở các trường đại học tốt trên thế giới và cao hơn nhiều so với 5 công trình đã xuất bản của các nghiên cứu sinh và học viên cao học tham gia đề tài 05/2018/TN (là đề tài do NAFOSTED tài trợ mà PGS Hà làm chủ nhiệm)”.
Thiết nghĩ, đối với các trường hợp học sinh xin hướng dẫn dự án thi KHKT, giảng viên ĐH cần thực hiện đúng các nguyên tắc về nghiên cứu khoa học, bảo đảm sự trung thực, liêm chính.