Sau khi gạo ST25 được công nhận gạo ngon nhất thế giới vào năm 2019, ông Hồ Quang Cua cùng nhóm cộng sự chuyển giao cho các tỉnh giống, kỹ thuật canh tác. Diện tích gieo sạ giống ST25, ST24 tại khu vực ĐBSCL hiện lên đến trên 200.00 ha. Dĩ nhiên, không thể đủ giống để cung cấp cho từng ấy diện tích. Để có giống nhiều nông dân đành mua lúa ngang về làm giống.
Ông Trần Minh Mẫn (xã Minh Diệu, huyện Hòa Bình tỉnh Bạc Liêu) chia sẻ: “Lâu nay nông dân thường chọn mua lúa giống ở các cửa hàng mà họ được đầu tư phân, thuốc vì giá bán mỗi kg lúa giống thường thấp hơn các loại lúa phẩm cấp cao, lúa cấp xác nhận từ 3.000 - 4.000 đồng/kg. Ngoài ra còn được đảm bảo bao tiêu vào cuối vụ nên ít ai bận tâm đến chất lượng lúa giống được giao”.
Trước nhu cầu giống lúa ngày càng cao, nhiều cơ sở sản xuất lúa giống thường dùng bao trắng để đựng lúa, với tên giống được in qua loa, tèm nhem, có khi còn không đọc được tên giống lúa. Hệ lụy của việc sản xuất, kinh doanh lúa giống tràn lan, thiếu kiểm soát (lúa nguyên liệu được dùng làm giống quá nhiều), dẫn đến tình trạng thoái hóa giống, phát sinh nhiều dịch bệnh, tăng chi phí sản xuất. Chất lượng đầu vào kém thì tất nhiên đầu ra không thể tốt.
Thậm chí, không ít giống lúa có chất lượng, được nông dân đánh giá cao như: OM5451, OM4900, RVT, Đài thơm 8, ST24, ST25… vừa đưa ra thị trường đã bị làm giả, làm nhái tràn lan, khiến đơn vị sở hữu thiệt đơn, thiệt kép.
Thực tế, ngay cả khi lực lượng chức năng thanh tra, kiểm tra cửa hàng vật tư nông nghiệp cũng rất khó xử lý việc kinh doanh giống kém chất lượng. Một số cơ sở sử dụng chính bao bì của các công ty sản xuất giống đã bán ra, sau đó mua lúa cùng loại đóng vào rồi bán lại cho nông dân.
Ông Hà Văn Buôl - Chánh Thanh tra Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Bạc Liêu, cho biết: “Để kiểm tra, đánh giá chất lượng lúa giống thì chỉ còn cách lấy mẫu đưa đi phân tích. Mà khi có kết quả thì đại lý đã bán hết ra cho nông dân rồi, nên rất khó xử lý”.
Theo quy định của pháp luật, tất cả các đơn vị, tổ chức, cá nhân tham gia sản xuất - kinh doanh giống cây trồng phải có đăng ký đủ điều kiện sản xuất - kinh doanh. Trên thực tế, có nhiều cơ sở không đủ điều kiện sản xuất - kinh doanh vẫn tham gia vào sản xuất giống, nhưng chưa được các cơ quan có trách nhiệm quản lý chặt chẽ.
Ông Hồ Quang Cua cho biết, trong sản xuất giống, nhất là sản xuất giống lúa, phải tuân thủ quy trình để đạt tiêu chuẩn theo từng cấp và những giống lúa được công nhận là giống quốc gia mới được sản xuất - kinh doanh trên phạm vi toàn quốc.
Cha đẻ của giống lúa ST25 cho rằng nếu sử dụng lúa ngang, lúa hàng hóa để làm giống cho vụ sau dễ dẫn đến thoái hóa giống, chất lượng gạo sẽ không như ban đầu.