Báo cáo mới nhất của Sở Xây dựng TP Hồ Chí Minh cho thấy, chỉ tiêu phát triển nhà ở xã hội, nhà ở lưu trú công nhân giai đoạn 2021-2025 khoảng 35.000 căn. Tuy nhiên, từ năm 2021 đến quý I năm nay, TP Hồ Chí Minh chỉ có 1 dự án nhà ở xã hội hoàn thành. Cụ thể, năm 2021, TP Hồ Chí Minh đã xây dựng mới 4,9 triệu m2 sàn nhà ở, vượt 16,7% so với chỉ tiêu, trong đó nhà riêng lẻ do dân xây dựng vẫn chiếm tỉ trọng cao (76%), nhà ở hoàn thành trong dự án chiếm khoảng 24%.

Về nhà ở xã hội, từ năm 2021 đến hết quý I/2023,  TP Hồ Chí Minh đã hoàn thành đưa vào sử dụng 1 dự án, quy mô 260 căn, 6 dự án nhà ở xã hội đang thi công với quy mô 4.077 căn, 1 dự án nhà lưu trú công nhân với quy mô 1.040 căn.

Về phía Sở Xây dựng cũng đã thừa nhận có nhiều nguyên nhân khiến quỹ đất để dành phát triển nhà ở xã hội ngày càng hạn hẹp. Trong đó có nguyên nhân, việc tiếp nhận, quản lý, khai thác đối với nguồn đất do nghĩa vụ của chủ đầu tư dự án nhà ở kinh doanh dành cho xây dựng nhà ở xã hội chưa được thực hiện một cách hiệu quả. Từ năm 2005, khi Luật Nhà ở được ban hành đã có quy định chủ đầu tư các dự án nhà ở kinh doanh phải dành lại một phần diện tích đất ở với tỉ lệ không quá 20% diện tích đất ở trong dự án để phục vụ cho xây dựng nhà ở xã hội.

Quy định này đã được tiếp tục hoàn thiện trong Luật Nhà ở 2015 và các văn bản hướng dẫn sau này, trong đó đặc biệt có bổ sung thêm hình thức thực hiện nghĩa vụ về nhà ở xã hội bằng nộp tiền. Tuy nhiên, việc tổ chức triển khai thực hiện quy định này trong thực tế chưa được hiệu quả.

Qua rà soát, Sở Xây dựng thống kê có 33 dự án nhà ở thương mại thuộc diện dành 20% quỹ đất để xây dựng nhà ở xã hội. Trong số đó, có 14 dự án đã có đất sạch, còn lại 19 dự án, chủ đầu tư chưa thực hiện xong việc bồi thường giải phóng mặt bằng. Năm 2022, TP Hồ Chí Minh có một loạt dự án nhà ở xã hội thuộc diện dành 20% quỹ đất dự án nhà ở thương mại được động thổ, khởi công nhưng đến nay vẫn để không.

Hiệp hội Bất động sản Thành phố Hồ Chí Minh (HoREA) nêu quan điểm, có những dự án nhà ở thương mại phù hợp để xây dựng nhà ở xã hội trên quỹ đất 20% của dự án; nhưng có nhiều dự án nhà ở thương mại không phù hợp để xây dựng nhà ở xã hội trên quỹ đất 20% của dự án. Nếu có cơ chế chuyển giao quỹ nhà ở tương đương giá trị quỹ đất 20% mà trước đây đã được quy định tại khoản 2 Điều 5 Nghị định số 100/2015/NĐ-CP thì vừa sát với thực tiễn, vừa có được quỹ nhà ở xã hội nhiều hơn với giá thành hợp lý hơn, phù hợp hơn với khả năng tài chính của đối tượng hưởng chính sách nhà ở xã hội.

Phân tích sâu hơn, HoREA cho rằng, các dự án nhà ở thương mại (khu đô thị, khu nhà ở) rất đa dạng về phân khúc thị trường từ cao cấp đến bình dân; về quy mô diện tích từ dưới 1ha đến vài chục, hàng trăm, thậm chí hàng ngàn ha. Do vậy, cần có cơ chế phù hợp để chủ đầu tư thực hiện nghĩa vụ dành một phần quỹ đất để phát triển nhà ở xã hội.

Nhiều doanh nghiệp cũng cho rằng quy định dành 20% quỹ đất thương mại để xây nhà ở xã hội còn mang tính hình thức, nên thay đổi quy định dành 20% quỹ đất của dự án nhà ở thương mại trên 2 ha. Được biết, UBND TP Hồ Chí Minh kiến nghị Quốc hội cho phép chính sách thí điểm giao TP Hồ Chí Minh tự quyết định linh hoạt trong việc bố trí quỹ đất nhà ở xã hội cho phù hợp thực tiễn. Có thể doanh nghiệp thực hiện bằng tiền hoặc đổi vị trí đất khác tương đương. Đây sẽ là giải pháp để tăng nguồn cung nhà ở xã hội trong thời gian tới.