Theo chỉ tiêu giai đoạn 2021-2025, TPHCM sẽ tăng thêm 2,5 triệu m2 sàn nhà ở xã hội. Tuy nhiên, việc thực hiện mục tiêu này đang gặp vướng mắc cả mặt thủ tục pháp lý, cơ chế ưu đãi. Và một rào cản lớn chính là việc dành quỹ đất cho nhà ở xã hội.
Báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường TPHCM cũng chỉ rõ theo quy định của pháp luật hiện hành thì đất để thực hiện dự án nhà ở xã hội được hình thành từ 2 nguồn. Thứ nhất là từ việc giao đất, cho thuê đất theo quy hoạch. Thứ 2 là đất do các chủ đầu tư dự án nhà ở thương mại. Cho dù xuất phát từ nguồn nào thì đất dành cho xây dựng nhà ở xã hội cũng phải tuân thủ nguyên tắc phù hợp quy hoạch. Tuy nhiên, thực tế công tác quy hoạch để đất phát triển nhà ở xã hội chưa được quan tâm đúng mức.
Đơn cử, Luật Nhà ở năm 2005 đã có quy định khi phê duyệt quy hoạch đô thị, quy hoạch xây dựng nông thôn, quy hoạch xây dựng khu công nghiệp, khu nghiên cứu đào tạo, phải xác định rõ diện tích đất để xây dựng nhà ở xã hội. Tuy nhiên, thực tế trong quy hoạch thành phố đã không xác định cụ thể đối với loại đất này. Chẳng hạn, trong quy hoạch sử dụng đất của thành phố kỳ 2011-2020 không có xác định chỉ tiêu riêng cho đất xây dựng nhà ở xã hội mà chỉ có chỉ tiêu chung về đất ở. Điều này dẫn đến lúng túng, thiếu chủ động trong tạo lập quỹ đất cho phát triển nhà ở xã hội.
Ngoài ra, việc tiếp nhận, quản lý, khai thác đối với nguồn đất do nghĩa vụ của chủ đầu tư dự án nhà ở kinh doanh dành cho xây dựng nhà ở xã hội chưa được thực hiện một cách hiệu quả. Các dự án nhà ở xã hội được thực hiện trong thời gian qua chủ yếu là do chuyển công năng từ nhà ở tái định cư hoặc từ nhà ở thương mại.
Để gia tăng thêm quỹ đất cho nhà ở xã hội, mới đây UBND TPHCM vừa kiến nghị Bộ Xây dựng hướng dẫn việc giải quyết thủ tục liên quan đến nghĩa vụ xây nhà ở xã hội trong các dự án đầu tư xây dựng nhà ở hết hạn chủ trương đầu tư. Cụ thể, theo ý kiến từ phía UBND TPHCM, có nhiều dự án có quy mô sử dụng đất nhỏ hơn 10ha được thực hiện thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư, công nhận chủ đầu tư theo quy định của Nghị định số 100/2015/NĐ-CP, nghĩa là được thay thế quỹ nhà tương đương hoặc tiền đối với nhiệm vụ phát triển nhà ở xã hội.
Nay văn bản đã hết hiệu lực thực hiện, chủ đầu tư phải thực hiện lại thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư theo quy định của Luật Đầu tư và thực hiện nghĩa vụ nhà ở xã hội theo quy định tại Nghị định số 49/2021/NĐ-CP. Nghĩa là, dự án nhà ở thương mại có quy mô sử dụng đất từ 2ha trở lên phải dành 20% tổng diện tích đất ở trong các đồ án quy hoạch chi tiết được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, đã đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật dành để xây dựng nhà ở xã hội.
Do đó, UBND TPHCM kiến nghị Bộ Xây dựng hướng dẫn cách giải quyết đối với các trường hợp chủ đầu tư dự án nhà ở thương mại đã hết thời gian thực hiện, đã có quy hoạch chi tiết tỉ lệ 1/500 được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt, trong đó không bố trí 20% diện tích đất dự án để đầu tư xây dựng nhà ở xã hội.