Những ngày cuối năm 2018, kỷ niệm 110 năm ngày sinh đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - Chủ tịch đầu tiên của tổ chức Công đoàn Việt Nam (đồng chí tham gia thành lập Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ - tổ chức tiền thân của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam ngày nay), Tổng Biên tập đầu tiên của Báo Lao Động, chúng tôi trở về mảnh đất Diêm Điền (Thái Thuỵ, Thái Bình).
Thắp hương tại lăng mộ, thăm nếp nhà xưa dựng lại trên nền đất cũ, đọc những tư liệu lịch sử nói về thân thế sự nghiệp của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh... chúng tôi càng hiểu thêm nhiều điều về người chiến sĩ cộng sản lỗi lạc, ngôi sao sáng trong phong trào công nhân.
“Anh sinh ra bên bờ giếng nhỏ”
Khác với những năm trước, dẫn chúng tôi đi thăm khu lưu niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh không còn là người cháu ruột Nguyễn Đức Môn nữa. Sau 30 năm kể từ ngày có khu lưu niệm, ông Môn - người đảm nhận công việc trông coi, dọn dẹp, đèn nhang, hương khói cho người chú ruột của mình cũng đã ra đi. Việc trông coi và hướng dẫn cho du khách được ông Môn giao lại cho người con trai út là Nguyễn Đức Văn.
Anh Văn nói, “Khi còn sống, bố tôi ngày ngày vẫn gắn bó với nơi đây, mỗi năm tiếp cả nghìn lượt khách về thắp hương cho ông Cảnh. Vì thế, mỗi câu chuyện bố kể về cuộc đời, sự nghiệp, về tinh thần chiến đấu của ông Cảnh đã in sâu trong mỗi người gia tộc Nguyễn Đức và dân làng Diêm Điền”.
Khu lưu niệm được xây dựng trên chính mảnh đất hương hoả của 8 gia đình trong thân tộc cùng sinh sống, có diện tích rộng 1.600m2. Khung cảnh nếp nhà xưa của gia đình đồng chí Nguyễn Đức Cảnh lúc sinh thời gồm: Ngôi nhà thờ Tổ (vốn là trường dạy học của ông thân sinh ra đồng chí Nguyễn Đức Cảnh), nhà ở, nhà bếp được dựng lại nguyên vẹn trên nền đất cũ.
Không gian thật giản dị, khiêm nhường, gợi lại hình ảnh nền nếp, gia phong của một gia đình nho giáo thời xưa. Khu Nhà tưởng niệm lãnh tụ Nguyễn Đức Cảnh cũng mới được khánh thành dịp đầu năm nhân 110 năm ngày sinh của ông.
Vừa dẫn chúng tôi đi thăm khu lưu niệm, anh Văn kể: “Năm cụ Cảnh lên máy chém bố tôi mới 2 tuổi, sau này lớn lên thì được nghe những người trong gia đình kể lại những kỷ niệm lúc sinh thời của cụ”.
Dừng chân ở sân giếng phía sau nhà, anh Văn múc lên một gáo nước trong vắt để uống và rửa mặt. Anh Văn nói, nơi này hơn 100 năm trước đã ghi dấu một thời khắc đặc biệt. Sáng mùng 1 Tết Mậu Thân (1908) (tức là ngày 2.2.1908), cụ bà Trần Thị Thùy ra mừng tuổi giếng theo phong tục rắc tiền xu xuống giếng để cuối năm khi rửa giếng, người nhặt được tiền sẽ là người may mắn. Thế rồi, cậu bé Nguyễn Đức Cảnh được đẻ rơi tại nơi đây.
Kỳ lạ là mặc dù ở vùng ven biển, hầu hết nước giếng đều mặn và đục nhưng riêng giếng nước này cả trăm năm nay, nước vẫn đầy ắp, ngọt và trong vắt, nhìn thấu tận đáy. Người dân trong vùng đặt tên cho nó là giếng Ngọc. Hằng ngày, khách viếng thăm khu lưu niệm vẫn ra múc nước uống, rửa mặt cho mát. Thời kỳ chưa có khu tưởng niệm, nhân dân vẫn đến lấy nước về ăn.
Dân làng Diêm Điền có bài thơ:
“Anh sinh ra bên bờ giếng nhỏ
Nước trong soi rõ mặt người
Mẹ anh gánh nước giếng khơi
Sáng một một Tết, đất trời sang xuân”.
Bên bờ giếng có tấm bia đá rộng khoảng 3m x 5m, trên có khắc bài thơ “Tạ từ ngôn” - thư của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh gửi thân mẫu viết trong những ngày bị kẻ thù giam giữ trong xà lim án chém, có câu:
“Xót tình con trẻ mẹ già. Tấm lòng thương nhớ biết là có nguôi”
Và:
“Hồn còn mang nặng lời thề. Nát thân chưa dễ đền nghì trời mây! Tạ từ vĩnh quyết từ nay. Cúi xin từ mẫu chóng khuây nỗi buồn”...
Mỗi dòng thơ trong bài thơ khiến người đọc xúc động về tấm lòng người con đối với mẹ, ý chí cách mạng của người chiến sĩ cách mạng. Tiếc rằng cuộc đời đồng chí chưa hoàn thành xong nhiệm vụ cách mạng giao phó…
Người cộng sản kiên trung
Trân trọng công lao to lớn của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh, từ trước những năm 1980, Trung ương Đảng đã có quyết định và giao cho tỉnh Thái Bình xây dựng khu tưởng niệm Nguyễn Đức Cảnh. Đây cũng là nơi lưu giữ nhiều tài liệu về đồng chí.
Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã sáng lập ra Tổng Công hội đỏ Bắc Kỳ vào ngày 28.7.1929, sau này Bộ Chính trị đã quyết định lấy ngày đó làm ngày thành lập Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam.
Ngay sau đó, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh quyết định xuất bản báo Lao Động và tạp chí Công hội đỏ. Báo Lao Động là Cơ quan tuyên truyền đầu tiên và tạp chí Công hội đỏ là Cơ quan lý luận cách mạng đầu tiên của giai cấp công nhân và Công đoàn Việt Nam. Sự ra đời của báo và tạp chí đã góp phần quan trọng vạch phương hướng và thúc đẩy, động viên công nhân đấu tranh.
Nguyễn Đức Cảnh bị thực dân Pháp chém đầu vào lúc sáng tinh mơ ngày 31.7.1932 tại Nhà lao Hải Phòng. Năm ấy, ông mới 24 tuổi đời, cái tuổi đang căng tràn sức sống. Trước khi chết, ông hô vang: “Đả đảo đế quốc Pháp và phong kiến!”, “Đảng Cộng sản Đông Dương muôn năm!”
Tri ân, khắc ghi công lao to lớn của Nguyễn Đức Cảnh với sự nghiệp cách mạng Việt Nam, với quê hương Thái Bình, tại thành phố Thái Bình và huyện Thái Thụy có 2 tuyến đường mang tên Nguyễn Đức Cảnh, 2 trường học mang tên Nguyễn Đức Cảnh; tượng đài đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được đặt uy nghiêm tại Quảng trường 14.10. Khu lưu niệm đồng chí Nguyễn Đức Cảnh được đầu tư tu bổ, nâng cấp, mở rộng khang trang, xứng tầm di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
“Lớp hậu sinh như tôi còn nhớ, vào năm 2007, thi hài của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh và liệt sĩ Hồ Ngọc Lân đã được tìm thấy sau 75 năm thất lạc, thăng trầm, rất nhiều người không thể nói hết nỗi niềm xúc động, đặc biệt là gia tộc chúng tôi. Khu tưởng niệm cũng được xây dựng trên đúng mảnh đất nơi đồng chí sinh ra và lớn lên, được gắn liền với truyền thống của một gia đình hiếu học, đức độ, yêu nước, thương dân. Đây cũng chính là cái nôi đầu tiên đã hun đúc, chắp cánh cho nhân cách, tâm hồn, ý chí và hành động của người chiến sĩ cộng sản kiên trung Nguyễn Đức Cảnh. Mỗi dịp lễ tết, giỗ chạp, anh em họ hàng sum vầy tại đây, thắp hương, tưởng nhớ tới cụ Cảnh và truyền dạy cho con cháu sau này về tấm gương anh dũng của cụ”, anh Văn chia sẻ.