Nguy cơ gia tăng lao động phi chính thức

Từ cuối năm 2022, tình trạng cắt giảm lao động diễn ra ở nhiều doanh nghiệp tại TPHCM và các tỉnh thành lân cận. Theo dự báo, làn sóng cắt giảm lao động sẽ kéo dài trong năm 2023.

Gần nhất, Công ty TNHH PouYuen Việt Nam (Cty PouYuen - quận Bình Tân), đã thỏa thuận chấm dứt hợp đồng lao động (trong tháng 6, 7) với hơn 5.700 lao động. Nhiều người trong số này cho biết, họ sẽ làm công việc thời vụ không giao kết hợp đồng để chờ rút BHXH một lần.

Đơn cử, anh Huỳnh Văn Mơ (quê Cà Mau), là một trong hàng nghìn công nhân có ý định chờ rút BHXH một lần sau khi mất việc.

Anh Mơ là công nhân tại Cty PouYuen bị cắt giảm đợt tháng 2.2023, sau khi đã gắn bó với công ty này hơn 10 năm. Tuy chưa có vợ con, song hàng tháng anh Mơ phải gửi tiền về quê phụng dưỡng mẹ già nên khi mất việc, anh chuyển ra làm công việc tự do để sớm có việc làm, có thu nhập và chờ rút BHXH một lần.

Anh Nguyễn Văn Lực (quê Long An), sau khi bị mất việc tại công ty dệt may ở Quận 12, chọn đi làm công việc bốc vác để chờ rút BHXH một lần. Anh Lực cho biết, thời gian đóng BHXH để nhận lương hưu lâu, trong khi cuộc sống của anh gặp nhiều khó khăn, cần có tiền xoay xở, nên anh quyết định rút số tiền BHXH mà mình đã đóng.

Theo thống kê của BHXH Việt Nam, trong giai đoạn 2016 - 2021, cả nước có khoảng 4,6 triệu người hưởng BHXH một lần. Số người rút BHXH một lần cụ thể qua các năm: Năm 2020 có 860.000 người, năm 2021 có 960.000 người và 895.000 người vào năm 2022.

Trong một báo cáo của Trung tâm Dịch vụ việc làm TP Hồ Chí Minh (Trung tâm), đơn vị này đã phối hợp với Cty PouYuen phát 4.400 phiếu khảo sát người lao động (NLĐ) bị cắt giảm nhằm nắm bắt nguyện vọng tìm kiếm việc làm.

Trong 2.429 phiếu khảo sát Trung tâm thu về, có 1.210 phiếu cho biết nhận bảo hiểm thất nghiệp (BHTN), 1.202 phiếu có nhu cầu chuyển tỉnh, 800 phiếu không có nhu cầu học nghề và không có nhu cầu tìm việc, số còn lại thuộc trường hợp khác.

Lao động phi chính thức không mặn mà với BHXH tự nguyện

Lao động phi chính thức đóng vai trò quan trọng trong đóng góp kinh tế, tuy nhiên, lực lượng này lại không có quan hệ lao động. Khi có biến cố xã hội xảy ra, lực lượng này dễ bị tổn thương nhất. Bởi lẽ, lao động ở khu vực chính thức có chính sách BHXH, BHTN, chính sách của doanh nghiệp... ngược lại lao động phi chính thức không được thụ hưởng những chính sách này.

Mặc dù, có chính sách BHXH tự nguyện cho đối tượng này, nhưng đa phần lao động phi chính thức lại không mặn mà tham gia.

Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong quý I/2023, số lượng lao động ở khu vực phi chính thức là 33 triệu người, trong đó, tỉ lệ lao động tham gia BHXH tự nguyện là 1,46 triệu, chỉ chiếm khoảng 3%.

Lí giải về vấn đề này, ông Trần Dũng Hà - Phó Giám đốc BHXH TP Hồ Chí Minh - cho rằng, chính sách BHXH tự nguyện hiện nay chỉ có 2 chế độ là hưu trí và tử tuất, nhưng bản chất chỉ là một chế độ hưu trí.

Để được hưởng chế độ BHXH ngoài việc đóng đủ 20 năm, người lao động còn phải đáp ứng về độ tuổi hưu theo quy định. Ông Hà thừa nhận, thời gian kéo dài khiến nhiều người lao động khó có kiên nhẫn tham gia BHXH.

Ngoài ra, đa phần lao động phi chính thức thu nhập bấp bênh, không ổn định. Để có thể tham gia BHXH, thu nhập phải đảm bảo được nhu cầu cuộc sống và khi dư ra một khoản.