Sau vụ cháu bé 6 tuổi ở Quảng Bình bị bắt cóc và bị giết hại dã man, nỗi ám ảnh “trẻ bị bắt cóc” tăng dần trong cộng đồng. Chính vì thế, nhiều nơi, người dân địa phương tăng cường cảnh giác, hễ thấy người lạ vãng lai là theo dõi, thậm chí, còn hạ cẳng tay, thượng cẳng chân cho nạn nhân một trận. Tình trạng này dấy lên nỗi lo về một đám đông mất hết lý tính, chỉ cần nghi ngờ là “xử ngay tại chỗ”.

Chỉ trong tháng 7 đã có 7 vụ đánh hội đồng nạn nhân nghi là bắt cóc trẻ em. Hầu hết sự vụ xảy ra ở các tỉnh phía Bắc.

Ngày 22.7, nhiều clip, hình ảnh ghi lại cảnh người dân thôn Thái Phù (xã Mai Đình, Sóc Sơn, Hà Nội) bao vây, hành hung hai phụ nữ lớn tuổi vì cho rằng họ bắt cóc trẻ em. Trong video, đám đông chửi bới, đấm đá vào đầu và mặt hai phụ nữ. Sau đó, cơ quan chức năng đã đưa hai phụ nữ đến bệnh viện huyện sơ cứu, lấy lời khai. Họ chỉ là hai phụ nữ bán tăm đi gây quỹ tình thương, không ngờ bị vây đánh tóe máu.

Trước đó, ngày 20.7, một người đàn ông chạy ôtô Fortuner ghé mua đồ tại cửa hàng đồ gỗ ở xã Hồng Lạc, Thanh Hà, Hải Dương thì bị nghi ngờ có hành vi thôi miên, bắt cóc trẻ em. Người dân vây quanh đòi đánh rồi lật ngửa chiếc ôtô của ông, châm lửa thiêu rụi.

Vụ khác, vào ngày 16.7, người dân thấy một phụ nữ bế một đứa trẻ ngủ mê man trên tay trong quán ăn tại Đà Nẵng. Nghi ngờ bé bị cho uống thuốc mê, nhiều người giằng co, đòi giữ bé lại. Về sau, công an xác minh người phụ nữ trên chính là mẹ ruột bé.

Vào ngày 15.7, tại thôn Văn Phú, thị xã Ba Đồn, Quảng Bình, một thanh niên (bị bệnh tâm thần) bị đám đông vây đánh, nghi ngờ bắt cóc trẻ em. Người này chỉ biết chắp tay van xin nhưng vẫn không được tha.

Tiếp đó, ngày 13.7, một phụ nữ bán thuốc Bắc dạo bị vây đánh tại phường Nghi Thủy, Cửa Lò, Nghệ An. Nhiều người quay clip tung lên mạng, thêm thắt chi tiết người này bắt cóc hai đứa trẻ bỏ vào bao tải.

Ngày 7.7, hai thanh niên đi nộp hồ sơ xin việc tại một nhà riêng ở thôn Lương Tân, Yên Phong, Bắc Ninh. Chủ nhà đi vắng, hai người nhờ cô con gái (7 tuổi) đưa đến nơi cha làm việc. Hàng xóm thấy người lạ chở cháu bé sinh nghi bắt cóc, bao vây đánh đập rồi báo công an.

Các nạn nhân sau đó đều được công an xác minh không có hành vi bắt cóc trẻ em như nhiều người ngờ vực.

Chiếc xe bị đốt cháy chỉ vì người dân nghi chủ xe “thôi miên”, bắt cóc trẻ em. Ảnh: T.L

Theo nhà xã hội học và tâm lý học Nguyễn Thị Thúy, “mạng xã hội và facebook đã góp phần lan truyền thực trạng bắt cóc trẻ em, xâm hại, hay thậm chí giết hại những đứa bé vô tội, nên người dân ngày càng lo cho sự an toàn của con em họ. Nỗi lo bị đẩy lên một phần do tâm lý đám đông cùng tốc độ lan truyền chóng mặt của những tin tức này. Đây là một thực trạng không thể làm ngơ. Người dân lo lắng và nghi ngờ mọi đối tượng có dấu hiệu khả nghi. Vấn đề là họ tự xử mà không đưa đối tượng giao cho cơ quan chức năng.

Điều này cho thấy niềm tin của người dân vào cơ quan công quyền đang xuống thấp nghiêm trọng. Sự hung bạo ngày càng lan tràn là do những bất công, bất mãn và bất tin. Ngoài ra, cũng nên nhìn nhận một điều là vấn đề giáo dục ở nông thôn chưa được đầu tư đúng mức. Người có học thì bỏ lên thành phố. Nhiều vùng quê xuất hiện các tệ nạn xã hội, nghiện ma túy, nghiện rượu...

“Người tự chủ, hiểu biết sẽ không hành xử theo kiểu tâm lý đám đông mất định hướng, mà tìm hiểu vấn đề, không dùng bạo lực để giải quyết mọi chuyện vì điều này sẽ khiến bạo lực ngày càng bùng phát”, chị Thúy chia sẻ.

Theo nhiều nhà xã hội học, hiện tượng này xuất phát từ các nguyên nhân như xã hội bất an, thông tin thiếu kiểm chứng lan truyền qua mạng xã hội, sự chậm trễ của cơ quan an ninh hay vai trò gốc rễ của giáo dục và kinh tế.

Bên cạnh đó, những người sử dụng mạng xã hội cần ý thức trách nhiệm của việc chia sẻ trên trang cá nhân những thông tin thiếu kiểm chứng. Ngay cả việc chậm trễ trong xử lý hay thiếu thông tin kịp thời của cơ quan công an tại nơi diễn ra sự việc cũng là một nguyên nhân khiến sự việc đôi khi trở nên vượt ngoài tầm kiểm soát.

Theo nhà xã hội học Nguyễn Thị Thanh Thúy, Hội trưởng hội quán Các bà mẹ tại TPHCM, những vụ nói trên xảy ra ở các tỉnh phía Bắc. Trong đó, tính cả những vụ cướp của, trộm chó, nên người dân địa phương mỗi nơi hành xử mỗi khác. Nơi đánh để răn đe, cũng có nơi đánh người dẫn đến mất mạng. Điều này phản ánh mức độ nhận thức cũng như được giáo dục của người dân từng địa phương.

Còn về việc bắt cóc trẻ em, dường như lâu nay nhiều nơi vẫn tránh né dùng từ này. Các trường quốc tế vẫn mời Hội quán Các bà mẹ cùng các chuyên gia đến dạy cho trẻ chương trình Vượt qua nỗi lo bên ngoài cổng trường. Nhưng các trường Việt Nam thì chưa, ngoài ra, nhiều nơi không dám nói rõ, chỉ ra là bên trong cổng trường. Và đa số các vụ bắt cóc diễn ra ở các trường công. Có thể, người ta né chữ này vì sợ phải chịu trách nhiệm và e ngại ảnh hưởng đến nhà trường. Gần đây, nạn bắt cóc trẻ em mới đi vào điều luật, đang trong lộ trình thực hiện nên cũng gặp khó khăn khi đem ra xử những vụ việc tương tự.

Điều này lý giải vì sao người dân địa phương thường “tự xử” những kẻ nghi bắt cóc trẻ con ngay tại chỗ, cho dù chưa đủ chứng cớ để buộc tội, thay vì giao cho cơ quan công quyền.

Nhiều người cho rằng các vụ bắt cóc trẻ em nên xử nơi công cộng để làm gương, đồng thời cơ quan chức năng có những thông báo cụ thể, tránh tình trạng người dân địa phương chỉ vì nghe tin đồn mà hoang mang, xử tại trận bất cứ ai họ nghi ngờ. Và vấn đề hành xử văn minh nơi công cộng cũng nên được truyền bá để tránh trường hợp đám đông vô thức lao vào nạn nhân như con mồi, bất chấp họ có phạm tội hay không. Luật pháp cũng nên xử nghiêm những người thiếu ý thức tung tin đồn không qua kiểm chứng, cũng như những kẻ hành hung người khác thiếu suy xét.