Những điều tưởng chừng như rất đơn giản như bố mẹ đều đặn hàng ngày cho con uống 1 - 2 viên canxi, nhai vài viên dầu cá, bổ sung thêm viên DHA... nhưng lại đang khiến cho các bác sĩ hết sức đau đầu.
Trước tình trạng lạm dụng thực phẩm chức năng (TPCN) đang ở mức báo động, Lao Động Cuối tuần đã có cuộc trao đổi với TS-BS Nguyễn Trọng Hưng - Phó Trưởng khoa Dinh dưỡng Lâm sàng - Viện Dinh dưỡng Quốc gia - về vấn đề này.
TPCN bày bán tràn lan, quảng cáo “nổ”
Bác sĩ đánh giá như thế nào về tình trạng lạm dụng TPCN của các bậc phụ huynh hiện nay?
- Xu hướng chung của các bậc phụ huynh là “có bệnh thì vái tứ phương”, thấy việc nuôi con gặp trở ngại khó khăn là họ sẽ tìm kiếm các cách khác nhau để xử lý. Mà TPCN hiện nay lại quá thịnh hành ở thị trường Việt Nam.
Các nhà sản xuất, kinh doanh TPCN thì họ lại quảng cáo nhiều khi hơi quá, nếu không muốn nói là “nổ” về tác dụng của các sản phẩm đó. Người dân thì cứ quảng cáo là tin, vì thế mới xảy ra tình trạng sử dụng tràn lan như hiện nay.
Một vấn đề nữa là để mua được các loại TPCN hiện nay quá dễ dàng, mua ở đâu cũng được, từ những cửa hàng bán thuốc, cửa hàng bán đồ sơ sinh, trẻ em đến các địa chỉ bán hàng qua Internet và nhất là “bùng nổ” ở trên mạng xã hội. Hàng nhập khẩu, hàng nội địa hay hàng xách tay... không thiếu loại gì. Vì vậy việc bố mẹ cho con uống TPCN quá dễ dàng.
Cụ thể, bác sĩ đã gặp những trường hợp như thế nào?
- Tôi đã gặp rất nhiều những trường hợp như vậy. Bởi vì xu hướng hiện nay là sử dụng TPCN tự do, bừa bãi. Họ tự ý mua về cho con mình uống, có thể thời gian đầu thấy có tác dụng nhưng các giai đoạn sau lại không có tác dụng nữa.
Các bố các mẹ lại nghĩ thế là chưa được, họ lại tăng liều lên ép các bé uống. Điều đó rất đáng lo ngại. Nhưng họ lại không biết là “lợi bất cập hại”.
Phòng khám Viện Dinh dưỡng Quốc gia hàng ngày tiếp nhận người dân từ nhiều nơi đến khám. Giai đoạn này số lượng người đến khám có xu hướng tăng lên, vì nhân dân đã quan tâm hơn đến các vấn đề phát triển toàn diện của em bé. Vì vậy, nhu cầu khám và tư vấn dinh dưỡng cũng cao lên.
Trong đó, có rất nhiều trường hợp là bố mẹ tự “điều trị” cho con không được thì mới mang con đến. Vì thói quen của người Việt Nam hiện nay vẫn là tự “khám”, tự “điều trị”, tự dùng TPCN cho con... rồi không được thì mới đến bệnh viện. Thói quen này phải thay đổi ngay.
Lạm dụng TPCN có thể gây ngộ độc
TPCN không phải là thuốc nên không cần chỉ định của bác sĩ?
- Bây giờ xu hướng dùng của người dân là như vậy, không cần khám, không cần chỉ định của bác sĩ, theo quảng cáo là không cần kê đơn nên người dân tự mua. Kể cả những loại thuốc mà phải kê đơn mới được mua thì các mẹ vẫn mua mà không cần kê đơn. Đó là thói quen mua và sử dụng thuốc của người Việt Nam. Thói quen đó ăn sâu bám rễ từ lâu trong suy nghĩ của người dân rồi.
Thuốc mua cũng dễ mà TPCN thì càng dễ hơn. Cái gì cũng có thể mua được mà không cần đơn thuốc, có khi có đơn mà mang ra ngoài mua thì người khác như những người bán thuốc họ lại thay đổi, người ta vẫn tin. Thói quen đó của người Việt Nam cần phải thay đổi.
Vì với liều bổ sung về mặt lý thuyết, thông thường có thể không cần đơn nhưng khi gặp các bé có vấn đề thì việc kê đơn của bác sĩ là cực kỳ cần thiết. Thường TPCN bổ sung rất nhiều loại vi chất khác nhau, trong khi có các bé chỉ cần bổ sung một loại vi chất thôi, mà cứ bổ sung bừa bãi thì chất này lại thừa, chất kia thiếu. Như thế thì thực sự là không tốt cho các bé.
Tốt nhất, các bà mẹ nên đưa con đi khám nếu cảm thấy không yên tâm về sức khỏe và sự phát triển của con. Hoặc nếu chế độ ăn uống thiếu vi chất, có thể bổ sung vi chất cho bé nhưng với một mức độ và liều lượng phù hợp, khi thấy không có hiệu quả phải nhờ bác sĩ tư vấn ngay. Không nên dùng tràn lan, dùng kéo dài, truyền tai nhau, mua trên mạng... đủ các loại.
Hơn nữa, đi khám xong phải dùng theo đơn của bác sĩ chứ không thể mang đơn thuốc ra ngoài mua, rồi người ta đổi loại khác tương tự cũng được. Lúc đó bác sĩ cũng chịu, không kiểm soát được.
Tác hại cụ thể của việc lạm dụng TPCN, ví dụ như các loại TPCN bổ sung canxi, DHA... là gì?
- Tôi đơn cử, nhiều loại TPCN có chứa vitamin nhưng có loại vitamin tan trong nước, loại tan trong dầu. Vitamin tan trong nước thì có thể thải trừ được nếu uống quá nhiều, nhưng đối với vitamin tan trong dầu, nếu dùng quá nhiều thì nó sẽ tích lũy tại gan, lâu dài có thể dẫn đến ngộ độc.
Còn có nhiều loại khác thì mỗi cơ thể biểu hiện khác nhau, có thể biểu hiện dưới dạng mà khó có thể kiểm soát được nên chưa thể biết được ngay. Các vấn đề TPCN gây ra cũng giống như các vấn đề thực phẩm, khi sử dụng thực phẩm, chưa thấy ngộ độc cấp tính, tức là ngộ độc ngay, nhưng có thể ngộ độc mãn tính thì mọi người lại chưa quan tâm.
Chúng ta không thể đánh giá chung được tác hại của TPCN nếu lạm dụng vì có nhiều loại khác nhau và mỗi cơ địa khác nhau sẽ biểu hiện theo một cách khác nhau.
Ví dụ như canxi chẳng hạn, có bé uống liều nhẹ thôi cũng gây táo bón, nhưng có bé uống một ít thôi cũng gây tiêu chảy. Muốn biết bổ sung như thế nào thì phải đi khám thì mới biết được, và còn phải điều chỉnh theo đáp ứng của em bé, chứ không phải đi khám một lần là xong.
Có nhất thiết phải bổ sung TPCN hay không? Trường hợp nào thì cần dùng TPCN?
- Về nguyên tắc là không cần. Chỉ bổ sung TPCN khi cơ thể thiếu hoặc khi chế độ ăn uống hàng ngày không đảm bảo. Nếu chế độ ăn đầy đủ rồi thì cần gì phải bổ sung. Những vi chất, vitamin đều có rất nhiều trong thực phẩm tự nhiên.
Như trước đây, chúng ta làm gì có điều kiện, giờ có điều kiện dùng TPCN rồi thì chúng ta lại lạm dụng nó. Nếu chúng ta tuân thủ, kiên trì trong việc lấy các chất trong tự nhiên thì chúng ta sẽ giảm thiểu được những nguy cơ không tốt cho sức khỏe, sẽ không cần phải bổ sung nhiều thứ tổng hợp vào cơ thể.
Tuy nhiên, nếu chúng ta duy trì chế độ ăn đơn điệu, không phong phú thì chuyện lạm dụng TPCN rất dễ xảy ra.
Xin cảm ơn bác sĩ!