Vì sao đến nay ông mới lên tiếng?

- Tôi rất bức xúc, nhưng kìm nén lại lo cho nông dân sản xuất vụ mùa Đông Xuân hoàn thành. Nay, công việc đã tạm ổn nên chia sẻ, trần tình để mọi người thông cảm.

Cách đây 20 năm, khi bắt đầu chương trình chọn tạo lúa thơm, bản thân tôi cũng đã bị “ném đá” rất nhiều. Tuy mạng xã hội chưa phát triển ở Việt Nam, nhưng đó là một bài học để tôi trui rèn ý chí, tổ chức công việc tốt hơn và giải pháp duy nhất là im lặng, nhẫn nhục lo công việc cho tới ngày hôm nay.

Cách đây hơn 4 tháng, tôi đang vui mừng vì kết quả thi quốc tế, vừa nghe những lời vinh danh trên cuộc họp trực tuyến được vài hôm, thì lại được xem trên mạng những lời không hay với những bình luận như vậy. Thật sự, tôi rất buồn.

Nhiều người cho rằng, gạo ST 25 đã ngon nhất thế giới rồi thì cần gì đi thi, ông nghĩ sao?

- Tôi làm công việc này theo chuyên môn và cũng không làm khác được; tôi cũng phản bác chuyện dùng “quan điểm cá nhân” để thóa mạ người khác. Tôi chăm chỉ làm vì tôi thích làm, nếu có kết quả cao thì xã hội hưởng nhiều, tôi hưởng được niềm vui cũng như thu hồi công sức đã bỏ ra.

Sau khi gạo ST25 đi thi gạo ngon nhất thế giới và đoạt giải nhì, trên nhiều trang Facebook cá nhân có bài phê bình sự kiện đem gạo "Hoa hậu thế giới" 2019 - ST25 đi thi để đoạt giải Á hậu. Không thể so sánh như vậy được. Bởi, gạo ngon là cả một thành quả nghiên cứu khoa học. Các nước thế giới cũng đem một, vài loại gạo đi thi chứ không mỗi lần đem một loại khác nhau đi thi.

Giống thơm ngon là tinh túy của quốc gia. Thơm, ngon, mềm, dẻo không phải mọi người đều chuộng. Tuy nhiên, nó vẫn được xem là tinh túy, là biểu tượng để xây dựng thương hiệu quốc gia. Hơn 60 năm qua, sau cuộc bình chọn công phu kéo dài nhiều năm, giống lúa Khao Dawk Mali vẫn là “duy ngã độc tôn” của Thái Lan. Qua 12 năm tổ chức thi Gạo ngon nhất thế giới, các nước lừng danh về gạo thơm mùi dứa vẫn gửi dự thi một giống: Thái Lan đoạt giải nhất sau 6/12 lần dự thi, Campuchia 4 lần, Mỹ 2 lần, Myanmar 1 lần, Việt Nam 1 lần. Và Việt Nam là nước đầu tiên được xếp hạng nhì với ST25, trước đó chỉ là hạng nhất sau đó là Top 3.

Như vậy, gạo đã ngon rồi vẫn đi thi?

- Một trong những may mắn là chúng tôi có được nguồn gene từ giống lúa Tám Hải Hậu có mùi thơm cốm, từ một dự án do Viện Năng lượng nguyên tử thế giới (IAEA) tài trợ. Sau khi được chiếu xạ từ Viện Nguyên tử Đà Lạt, giống này phân ly ra nhiều dòng khác nhau và đều thành giống lúa thơm ngắn ngày (dù năng suất rất thấp) nên dễ lai tạo. Tiến sĩ Lê Xuân Thám đã mang bộ giống này xuống Đồng bằng sông Cửu Long và tới gần cuối đất nước hình chữ S này mới có người nhận hợp tác.

Cơ duyên đó đã tạo nên những giống lúa ST19, 20 nổi tiếng một thời sau khi dò dẫm đi sản xuất thử từ năm 2008. Với công trình này, anh Trần Tấn Phương - một thành viên của nhóm nghiên cứu, đã bảo vệ xuất sắc luận văn Tiến sĩ tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam năm 2011. Trên nền tảng đó, từ lúc ST19 và ST20 đưa ra sản xuất thử đã đầu tư, chủ trì lai tạo nâng cấp, và 11 năm sau (2008 - 2019), được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn công nhận.

Hàng nghìn dòng lúa đã được phân tích mùi thơm, hàng trăm loại cơm đã được nếm thử, hàng nghìn tấn lúa đã được xay xát thăm dò ý kiến khách hàng. Các cuộc thi nội bộ đã được tổ chức sau từng vụ thu hoạch, một cuộc thi do tỉnh tổ chức và hai cuộc thi do Hiệp Hội lương thực Việt Nam tổ chức, 4 lần dự thi quốc tế liên tục từ 2017 đến 2020 và 4 lần đều được xếp hạng cao nên gạo thơm Việt Nam lọt vào Top đầu gạo ngon nhất thế giới.

Sau nhiều vụ tổ chức vòng thi nội bộ, chúng tôi đều chỉ chọn loại ngon nhất, đặc sắc nhất để dự thi các vòng cao hơn, chưa kể chúng tôi luôn luôn chú ý các đặc tính khác như chu kỳ sinh trưởng, tính chịu mặn, tính kháng đổ ngã, tính kháng bệnh, năng suất lúa, mức độ yêu thích của người tiêu dùng để tạo nên tính bền vững của giống lúa khi phóng thích ra sản xuất.

Có ý kiến cho rằng, cần đưa loại gạo khác để dự thi theo kiểu "hoa hậu" rồi thì không nên đi thi sắc đẹp nữa, ông nghĩ sao?

-Nếu cứ thay đổi giống để đi thi, làm sao xây dựng nền tảng sản xuất để kinh doanh? Chẳng lẽ lấy giống đã được đánh giá thấp hơn đi thi sao?

Qua 4 lần dự thi quốc tế, tôi đã dày công tìm hiểu thể lệ của họ và đã làm đúng như tất cả các nước khác đã làm. Các nước không tổ chức thi nội bộ nữa mà mỗi năm đến cuối quí 3 khi The Rice Traders thông báo cuộc thi, Hiệp hội Lương thực hoặc Liên đoàn Lúa gạo của họ lại gửi mẫu dự thi của cùng một giống đã được khẳng định giá trị, chất lượng và đã tạo dựng được ít nhiều niềm tin của khách hàng trên thế giới dựa trên số lần đoạt giải quốc tế.

Tôi khẳng định, tôi là người chủ động hoàn toàn trong việc đưa giống dự thi quốc tế trên cơ sở kết quả thi trong nước và do có sự đồng thuận với Hiệp hội lương thực Việt Nam, tôi đã ký giấy ủy nhiệm cho Hiệp hội Lương thực Việt Nam đem gạo ST25 dự thi quốc tế.

Xin cảm ơn ông.