Một trong những phiên như thế là phiên giao dịch ngày 22.4, VN-Index giảm sâu tới 40,46 điểm, tương ứng mức giảm 3,19% trong một phiên.

Có một số yếu tố được đưa ra để lí giải cho phiên giảm điểm sâu một cách đầy bất ngờ này. Thứ nhất là thị trường đã giằng co rung lắc liên tục trong thời gian trước đó trong vùng điểm từ 1.220-1.270 điểm nhưng không thể bứt phá được lên cao hơn. Và chuyện gì đến đã đến, phiên ngày 22.4 từ rung lắc ở biên độ vừa phải ban đầu, về cuối phiên dẫn đến yếu tố tâm lí nhà đầu tư mất kiên nhẫn nên thúc đẩy lực bán ra chốt lời mạnh với giá thấp, kéo thị trường giảm hơn 40 điểm khi kết phiên.

Tuy nhiên, lí giải trên vẫn chưa thể hoàn toàn thuyết phục. Bởi khi thị trường giằng co, sự kì vọng của nhà đầu tư khi bán ra chốt lời thường mong muốn ở mức giá cao. Nếu không có yếu tố nào khác nữa được xem là nguyên nhân, thị trường không lao dốc một cách dễ dàng và nhanh chóng như vậy.

Cuối cùng, yếu tố được các công ty chứng khoán nêu ra có khả năng thuyết phục cao hơn. Đó là tình hình nhiều công ty chứng khoán đã sắp đạt ngưỡng cho vay giao dịch kí quĩ (margin), hay đang trong tình trạng được gọi là “căng margin”. Từ đó, khách hàng được thông báo điều chỉnh hạn mức cho vay đối với từng mã cổ phiếu trong danh mục, buộc nhà đầu tư có vay margin cũng phải điều chỉnh theo, mà đa phần là phải bán bớt để đưa tỉ lệ margin về mức theo qui định.

Đặc biệt, cũng trong sáng 22.4, thông tin về việc Ngân hàng Nhà nước sẽ kiểm siết chặt cho vay chứng khoán càng khiến một số công ty chứng khoán cảnh báo ráo riết hơn đối với khách hàng.

Chính vì thế, trên thị trường chiều ngày 22.4, đã xảy ra những lệnh MP (lệnh thị trường) bán ra ở mọi giá có thể khớp được, được cho là đa phần xuất phát từ những khách hàng nhỏ lẻ mới, non kinh nghiệm, những nhà đầu tư F0, nhằm thoát hàng để đưa tỉ lệ margin về mức an toàn, kéo chỉ số VN-Index giảm nhanh từ mức hơn 20 điểm lên mức hơn 40 điểm chỉ trong vòng khoảng 45 phút cuối phiên.

Theo Công ty chứng khoán Phú Hưng, nếu VN-Index hồi phục lại được trong 1-2 phiên sau đó, thì phiên giảm điểm ngày 22.4 có thể chỉ là một phiên “rũ hàng”. Và thực tế, phiên ngày 23.4, VN-Index tăng mạnh trở lại hơn 20 điểm.

Ngược thời gian, ngày 19.1.2021, VN-Index cũng từng xảy ra một phiên giảm mạnh gần 60,94 điểm (5,11%) cũng không vì bất cứ thông tin tiêu cực nào trong và ngoài nước tác động đến.

Trong phiên này, lực bán chốt lời khá mạnh sau một chuỗi tăng dài. Tuy nhiên, mức độ rung lắc chỉ khiến giảm điểm ở mức 1 con số. Thế nhưng sang phiên chiều khi tình trạng nghẽn lệnh xảy ra, nhiều nhà đầu tư mới non kinh nghiệm trước tình thế xả hàng chốt lời chưa được gặp tình trạng này trở nên hốt hoảng bán tháo với lệnh MP nhằm bảo vệ thành quả đầu tư. Hệ lụy kéo theo là, những nhà đầu tư giàu kinh nghiệm cũng buộc phải bán theo để tránh danh mục cổ phiếu đang nắm giữ bị “lau sàn” ảnh hưởng tiêu cực đến hạn mức margin.

Phiên giảm ngày 19.1.2021 là phiên giảm điểm mạnh nhất lịch sử của VN-Index tính tới thời điểm đó. Và hệ quả là nhiều nhà đầu tư F0, nhà đầu tư nhỏ lẻ bị “bốc hơi” gần hết khoản lợi nhuận trong tài khoản đã tích lũy được suốt một thời gian dài trước đó.