Cạnh tranh không công bằng

Việc Chính phủ áp thuế TTĐB đối với đồ uống có cồn nhằm mục tiêu giảm được lượng tiêu thụ đồ uống có cồn, từ đó hạn chế ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe của người tiêu dùng...

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), trong vòng 15 năm qua, mặt hàng rượu vang và rượu mạnh đã chịu tác động của 5 lần thay đổi Thuế TTĐB, từ mức 50% (năm 2015) lên 55% (năm 2016) và sau đó lên 65% (năm 2018). Tuy nhiên, đánh giá một cách khách quan, sau nhiều lần thay đổi nhưng các mục tiêu đặt ra đều chưa đạt được như kỳ vọng.

Báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) chỉ rõ năm 2018, lượng đồ uống có cồn tiêu thụ ở Việt Nam trong cả khu vực chính thức lẫn phi chính thức, có tốc độ tăng rất nhanh.

Giai đoạn 2003-2005, lượng đồ uống có cồn tiêu thụ ở Việt Nam chỉ đạt trung bình 3,8 lít/người/năm thì giai đoạn 2008-2010 đã lên tới 6,6 lít/người/năm và giai đoạn 2015-2017 là 8,3 lít/người/năm. Như vậy, trong khoảng 10 năm, lượng tiêu thụ bình quân một người trong năm đã tăng hơn gấp đôi với tốc độ tăng trung bình năm lên tới 8,1%.

Bà Đặng Thị Thu Hoài - Trưởng ban Ban Nghiên cứu kinh tế ngành và lĩnh vực (CIEM) - cho hay, mặc dù từ năm 2010-2018, Thuế TTĐB đối với rượu/bia được điều chỉnh liên tục tăng nhưng tỉ lệ người lạm dụng rượu bia vẫn tăng cao trong khi tỉ lệ người không sử dụng giảm.

Đáng lưu ý, theo bà Hoài, trong 8,3 lít cồn nguyên chất/người/năm tiêu thụ giai đoạn 2015-2017, lượng rượu, bia tiêu thụ không chính thức ước tính lên đến 5,2 lít/người/năm, chiếm 63,85% tổng lượng rượu, bia tiêu thụ.

Trao đổi với Lao Động, chuyên gia thuế, TS Nguyễn Ngọc Tú - Giảng viên Đại học Kinh doanh và Công nghệ - cho rằng, con số lượng rượu phi chính thức đang chiếm tới 63% tổng khối lượng lít cồn nguyên chất được tiêu thụ tại Việt Nam thể hiện sự chưa công bằng cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Ông Tú phân tích, nếu nhà nước cứ tăng tiền thuế đối với những doanh nghiệp làm ăn chân chính thì họ càng bị kiệt sức.

“Nếu tăng thuế tức sản phẩm phải tăng giá, song song với việc này người tiêu dùng lại chọn mua sản phẩm giá rẻ trên thị trường” - ông Tú nói.

Cùng quan điểm, chuyên gia kinh tế TS Lê Đăng Doanh cho rằng, cần tăng cường hiệu quả quản lý đối với khu vực đồ uống có cồn phi chính thức và kết hợp nhiều giải pháp chính sách khác ngoài thuế để hạn chế lạm dụng đồ uống có cồn một cách hiệu quả.

Xem xét áp thuế hỗn hợp

Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương  Nguyễn Hoa Cương cho biết, để phù hợp với tình hình của Việt Nam, nhóm nghiên cứu CIEM đã tiến hành kiểm chứng hiệu quả của phương pháp đánh thuế hỗn hợp và có sự điều chỉnh phù hợp trong bối cảnh Việt Nam.

Để so sánh với kịch bản cơ sở (giữ nguyên mức thuế tương đối như hiện nay là 65% đối với sản phẩm bia và rượu từ 20 độ trở lên, 35% đối với sản phẩm rượu dưới 20 độ) trên cả 2 khía cạnh là sự thay đổi số thu ngân sách Nhà nước và sự thay đổi về sản lượng tiêu thụ toàn ngành, nghiên cứu của CIEM đưa ra một số kịch bản khác nhau.

Cụ thể, kịch bản 1 là giữ nguyên phương pháp thuế tương đối và tăng thuế suất theo lộ trình. Theo đó, trong 2 năm đầu tiên, áp dụng mức thuế suất TTĐB như sau: 70% đối với sản phẩm bia và rượu từ 20 độ trở lên; 40% đối với sản phẩm rượu dưới 20 độ; trong 2 năm tiếp theo: 75% đối với sản phẩm bia và rượu từ 20 độ trở lên; 45% đối với sản phẩm rượu dưới 20 độ.

Trong đó kịch bản 2 áp dụng phương pháp tính thuế hỗn hợp, kết hợp cả thuế suất tương đối trên giá bán buôn của sản phẩm và thuế suất tuyệt đối trên mỗi lít sản phẩm tiêu thụ. Kịch bản này đang được ưu tiên lựa chọn.

Theo đó, giữ nguyên mức thuế suất TTĐB tương đối, cụ thể: 65% đối với sản phẩm bia và rượu từ 20 độ trở lên; 35% đối với sản phẩm rượu dưới 20 độ; đồng thời áp dụng thêm mức thuế suất tuyệt đối trên mỗi lít tiêu thụ đối với từng nhóm sản phẩm đồ uống có cồn.

Kịch bản 3 tương tự kịch bản 2 song thuế suất tuyệt đối tính trên mỗi lít cồn nguyên chất (LPA), thay vì mỗi lít sản phẩm tiêu thụ…

Nghiên cứu cho thấy so với kịch bản cơ sở, mức tăng thu ngân sách Nhà nước từ ngành đồ uống có cồn đều vượt trội, đặc biệt ở các kịch bản 2. Cụ thể, nếu theo kịch bản 2 hoặc 3, mức tăng thu ngân sách vào khoảng 63%. Rõ ràng là, phương pháp thuế hỗn hợp hoàn toàn giúp Chính phủ đạt được mục tiêu về mặt ngân sách Nhà nước.

Mặt khác, nghiên cứu của CIEM cũng chỉ ra rằng, phương pháp thuế hỗn hợp với hiệu ứng trading-up tăng cao hơn, hàm ý người tiêu dùng sẽ chuyển sang sử dụng nhóm sản phẩm đồ uống có cồn với chất lượng, thương hiệu tốt hơn, hạn chế việc sử dụng các sản phẩm rẻ tiền, không rõ nguồn gốc, không đảm bảo chất lượng an toàn thực phẩm…