Triệt tiêu cơ hội kinh doanh

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý đối với dự thảo Luật Giá (sửa đổi), trong đó đưa ra nội dung bỏ các quy định về lập và sử dụng quỹ bình ổn giá, trong đó có quỹ bình ổn giá xăng dầu. Đề xuất này ngay lập tức nhận được sự quan tâm từ phía chuyên gia, doanh nghiệp.

Trao đổi với Lao Động, một thương nhân phân phối xăng dầu (đề nghị giấu tên) cho biết, theo quy định tại Nghị định 83 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, mỗi lít xăng dầu trước khi bán ra thị trường được trích lập Quỹ bình ổn xăng dầu 300 đồng. Việc trích lập quỹ thế này đang khiến người tiêu dùng thiệt thòi. Bởi bản chất của vấn đề là chính người dân đang phải ứng tiền túi trước cho quỹ.

"Xuất phát từ góc độ của người tiêu dùng, người tiêu dùng phải ứng tiền ra trước cho doanh nghiệp, rồi sau đó bù lại cho người tiêu dùng thì hỏi rằng có lợi ở đâu. 

Quỹ bình ổn xăng dầu dương có nghĩa là đã thu trước tiền của dân, còn lúc nào quỹ âm thì doanh nghiệp đầu mối kêu như vạc. Điều này rất dễ xảy ra tình trạng hỗn loạn thị trường, không có xăng dầu để bán", thương nhân này nói.

Việc duy trì Quỹ bình ổn xăng dầu, theo thương nhân này sẽ triệt tiêu cơ hội kinh doanh của thương nhân phân phối. Bởi, những thương nhân phân phối xăng dầu không thể phán đoán được doanh nghiệp đầu mối sẽ sử dụng quỹ như thế nào, cho nên doanh nghiệp trung gian không dám mua.

"Tôi lấy ví dụ, ngày hôm nay, chúng tôi mua xăng dầu vào, nhưng ngày mai doanh nghiệp đầu mối lại sử dụng Quỹ bình ổn, điều này gây ra thiệt thòi cho chúng tôi", thương nhân này cho hay.

Quỹ bình ổn không giúp người tiêu dùng giảm chi phí

Nêu quan điểm, PGS. TS. Phạm Thế Anh - Kinh tế trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cho rằng, về cơ bản, quỹ bình ổn xăng dầu không giúp người tiêu dùng giảm chi phí.

Cách thức hoạt động của quỹ là "chỉ lấy tiền trước, rồi sau đó trả lại cho bà con vào một lúc nào đó". Mục tiêu của quỹ, theo chuyên gia, như tên của chính nó, đó là "bình ổn" hay làm giảm sự truyền tải biến động (volatility) của giá thế giới vào giá trong nước. Các mục tiêu khác, nếu có, chỉ là phụ.

Theo ông Phạm Thế Anh, việc xả quỹ thường được thực hiện khi giá thế giới kỳ liền trước tăng, trích lập quỹ khi giá thế giới kỳ liền trước giảm.

"Tất nhiên, cách làm này không nhất thiết làm giảm được sự biến động (volatility) của giá trong nước. Ví dụ, nếu giá kỳ trước tăng, nhưng vẫn đang ở dưới mức giá trung bình trong dài hạn, thì việc xả quỹ lại càng làm giá trong nước chậm hội tụ về mức giá trung bình, do vậy làm tăng "volatility", ông Phạm Thế Anh nói.

Tương tự, nếu giá kỳ trước giảm, nhưng vẫn đang cao hơn mức giá trung bình trong dài hạn, thì việc trích lập quỹ càng làm cho nó chậm tiến về mức giá trung bình.

Nhìn chung, theo vị chuyên gia này, để làm giảm tính biến động của giá trong nước, quỹ phải được sử dụng sao cho giá trong nước xoay quanh càng gần mức giá trung bình. Kết quả tính toán hệ số biến thiên (coefficient of variation), một thước đo mức độ biến động giá của các loại xăng dầu cũng cho thấy rõ điều này.

Ông Phạm Thế Anh cũng lấy một dẫn chứng cụ thể cho thấy việc điều hành quỹ làm giảm biến động giá RON 95, dầu diesel và dầu hỏa nhưng lại làm tăng biến động giá E5 RON 92 và dầu mazut. Tuy nhiên, chênh lệch giữa biến động giá nếu sử dụng quỹ và không sử dụng quỹ là khá nhỏ.

"Ngoài ra, mặc dù giá các loại xăng dầu luôn có biến động cùng nhau (cùng tăng, cùng giảm) trong kỳ, nhưng không phải tất cả chúng đều phải trích nộp hay được xả quỹ cùng lúc. Trong cùng một kỳ, việc có loại xăng dầu phải trích nộp, có loại không, có loại được xả quỹ diễn ra thường xuyên, tương đối là tùy hứng", ông Thế Anh nhận xét.

Ông tính toán cho thấy, trong giai đoạn 1.1.2020 đến 1.4.2022, có tất cả 56 lần điều chỉnh giá thì xăng E5 RON 92 có 43 lần được xả quỹ và chỉ có 13 lần phải trích nộp quỹ; xăng RON 95 có 33 lần được xả quỹ trong khi chỉ phải trích nộp 20 lần.

Ngược lại, các mặt hàng dầu diesel có 24 lần được xả, 32 lần phải trích nộp; dầu hỏa có 21 lần được xả, 29 lần phải trích nộp; dầu mazut có 20 lần được xả, 27 lần phải trích nộp, còn lại là những lần không có thay đổi.