Mỗi số điện bán ra chênh 178 đồng, liệu giá điện thấp có tốt cho thị trường?

Tại tọa đàm “Tính đúng, tính đủ để có giá điện phù hợp” do Cổng Thông tin điện tử Chính phủ tổ chức, PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam - nhận định, thực tế hiện nay, giá bán điện vẫn còn mang màu sắc “bao cấp”. Trong khi mấy năm gần đây, chi phí sản xuất điện tăng rất cao, các điều kiện đầu vào như vốn, tỉ giá hối đoái, giá các năng lượng khác… đều tăng cao nhưng giá điện tại Việt Nam vẫn giữ ở mức thấp, chỉ tăng hầu như không đáng kể.

Theo tính toán của Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), giá thành sản xuất điện năm 2023 được ước tính khoảng 2.098 đồng/kWh, cao hơn giá bán lẻ điện bình quân khoảng 178 đồng/kWh.

Như vậy, mặc dù giá bán lẻ điện đã được điều chỉnh tăng 3% từ ngày 4.5, doanh thu của EVN năm 2023 tăng thêm khoảng 8.000 tỉ đồng nhưng cũng chỉ giải quyết được một phần khó khăn về tài chính và EVN vẫn phải tiếp tục đối mặt với rất nhiều khó khăn trong cân bằng tài chính.

Theo PGS.TS Trần Đình Thiên, giá điện thấp sẽ khiến tiêu dùng điện nhiều, sử dụng điện lãng phí. Đồng thời, giá quá thấp sẽ không khuyến khích các nhà đầu tư sản xuất điện. Và khi đó, quy luật của thị trường sẽ phát huy tác dụng đó là muốn tiêu dùng theo giá điện thấp, sẽ không có điện dùng.

“Giá điện phải đảm bảo được khâu sản xuất điện còn phần hỗ trợ của Nhà nước cho các đối tượng yếu thế trong xã hội cần tách riêng vào phần an sinh xã hội chứ không thể hạch toán vào giá điện như hiện nay bởi “sự bao cấp sẽ làm hỏng cơ chế thị trường”, ông Thiên nói.

Ông Nguyễn Tiến Thỏa - nguyên Cục trưởng Cục Giá (Bộ Tài chính) cho hay, các lần điều chỉnh giá vừa qua đều không bảo đảm được nguyên tắc bù đắp cho chi phí sản xuất và có lợi nhuận cho sản xuất kinh doanh điện.

“Năm ngoái, giá thành tăng 9,27% nhưng chúng ta chỉ điều chỉnh có 3%. Tất cả những điều đó gây khó khăn về nhiều mặt. Một là, dòng tiền để tiếp tục đầu tư kinh doanh, chưa nói đến tái sản xuất gặp khó khăn. Hai là, giá điện càng thấp thì nhà đầu tư không mặn mà đầu tư xây dựng hệ thống phát, truyền tải.

Giá điện thấp, nói là tốt cho sản xuất, kinh doanh, tốt cho đời sống nhưng vấn đề là khi đầu vào không thực, sản phẩm đầu ra không phản ánh đúng giá trị thị trường. Tôi nghĩ, đã đến lúc chúng ta phải vươn ra nguyên tắc thị trường để hạch toán, tính toán giá điện làm sao bảo đảm được nguyên tắc mà chúng ta đã đề ra” - ông Thỏa nêu ý kiến.

Để thị trường tính đúng cho giá điện

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu - Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội - thẳng thắn cho rằng: Phải phân định giữa giá điện nói chung và các chính sách hỗ trợ khác bởi “hai việc này không thể nhập vào làm một” như hiện nay. Phân tích rõ hơn về điểm nghẽn này, ông Hiếu nhấn mạnh vào 3 việc cần tập trung:

Đối với sản xuất điện, phải rà soát quy định, tăng sự cạnh tranh trong sản xuất. Với khâu phân phối điện, phải tăng sự lựa chọn cho người tiêu dùng, tăng sự cạnh tranh trong phân phối. Cuối cùng, các chính sách khi xây dựng phải thúc đẩy hành vi của người tiêu dùng, đó là tiết kiệm điện.

Theo ông Nguyễn Tiến Thỏa, đó là cần sửa Luật Điện và đẩy nhanh lộ trình xây dựng thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Bởi khi đó, người tiêu dùng sẽ được phép lựa chọn đơn vị bán điện giá hợp lý nhất, phục vụ tốt nhất.

Ông Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, xây dựng chính sách giá điện cần tập trung việc tăng tính cạnh tranh. Các chi phí mềm trong sản xuất điện, phân phối điện, bán lẻ điện như thủ tục hành chính hay chi phí tuân thủ pháp luật cũng phải giảm.

“Cần tách bạch các chính sách và đưa ra chính sách phù hợp với từng nhóm đối tượng khác nhau” - ông Hiếu nêu.

Chuyên gia năng lượng, TS Hà Đăng Sơn cho hay, khi xây dựng chính sách giá điện mới, cần nhìn nhận tổng thể về thị trường năng lượng quốc tế khi đưa ra các ưu đãi thu hút nhà đầu tư nước ngoài vào thị trường điện.

“Phải làm sao tạo điều kiện tốt nhất thu hút nhà đầu tư nhưng vẫn phải đảm bảo yếu tố về an ninh năng lượng quốc gia” toàn bộ - TS Hà Đăng Sơn nói.