Vùng dược liệu trọng điểm đang bỏ ngỏ
Nghệ An có diện tích lớn nhất nước, mang đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa, nóng và ẩm, thổ nhưỡng đất đai có vùng đất đỏ bazan Phủ Quỳ và tiểu vùng khí hậu ôn đới như Mường Lống, Na Ngoi, Nậm Cắn huyện Kỳ Sơn, Tri Lễ, huyện Quế Phong… Những đặc trưng về khí hậu, thổ nhưỡng tạo sự đa dạng sinh học cao, giàu tiềm năng về cây, con làm dược liệu. Theo tổng hợp các kết quả điều tra gần đây cho thấy, Nghệ An có sự phong phú và đa dạng về thành phần loài cây dược liệu. Cụ thể có 962 loài cây và nấm làm thuốc. Trong danh mục cây thuốc và vị thuốc thiết yếu của Bộ Y tế, Nghệ An có 41 loài nằm trong 206 loài cây thuốc mọc tự nhiên được khai thác và sử dụng. Nghệ An cũng nằm trong Quy hoạch tổng thể phát triển dược liệu đến năm 2020 tầm nhìn 2030 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.
Tuy nhiên, cây thuốc ở Nghệ An ngày càng suy giảm. Hầu hết các loại cây thuốc có giá trị sử dụng và kinh tế cao đang mất dần khả năng khai thác lớn. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do việc khai thác bừa bãi không có kế hoạch bảo vệ, tái sinh, cộng với nạn đồng bào các dân tộc thiểu số phát rừng làm rẫy. Nhiều cánh rừng trước đây có trữ lượng lớn những cây làm thuốc nay đã dần biến mất. Một số loài quý hiếm đang ở nguy cơ bị tuyệt chủng. Hầu hết các dược liệu mà bà con khai thác đều được tư thương thu mua, xuất sang Trung Quốc với giá rẻ. Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ Nghệ An Trần Quốc Thành cho rằng: Nguyên nhân một phần còn là thời gian vừa qua, vấn đề phát triển công nghiệp dược và dược liệu trên địa bàn tỉnh Nghệ An chưa được quan tâm đúng mức, như công tác quy hoạch, chính sách đầu tư; Doanh nghiệp dược trên địa bàn chưa quan tâm phát triển lĩnh vực đông dược; Công tác thu hút các doanh nghiệp dược và dược liệu mới manh nha…
Hiện nay, trên địa bàn tỉnh Nghệ An, việc trồng, phát triển cây dược liệu mới ở quy mô nhỏ lẻ. Cụ thể là một số hộ dân đã trồng kim tiền thảo ở phường Quỳnh Trang, thị xã Hoàng Mai, cây cà gai leo ở xã Quỳnh Bảng, huyện Quỳnh Lưu, xã Mã Thành huyện Yên Thành. Anh Hồ Phúc Hoàn, chủ trang trại ở thôn Văn Đông, xã Quỳnh Bảng cho biết, hiện tại trang trại của ông đang trồng các loại cà gai leo, đinh lăng, ích mẫu. Hiệu quả kinh tế từ việc cây dược liệu của các hộ dân gấp 3 - 5 lần so với trồng lúa, hoa màu. Sắp tới, trang trại sẽ mở rộng diện tích trồng cây dược liệu”. Gần đây mới chỉ có một doanh nghiệp đang đầu tư phát triển và chế biến cây dược liệu ở huyện Con Cuông.
Sẽ có Sâm Ngọc Linh Nghệ An!
Hiện nay, dưới chân núi Puxailaileng thuộc địa phận xã Na Ngoi, Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 4 (Quân khu 4) đang thực hiện mô hình phục hồi, nhân giống cây dược liệu gồm đẳng sâm, đương quy, atiso và đặc biệt là sâm Puxailaileng, một loại sâm quý giống như sâm Ngọc Linh. Bước đầu, Đoàn đã thành công trong việc trồng, nhân giống và thu hoạch atiso và trong vài năm tới có thể chuyển giao kỹ thuật để bà con các dân tộc thiểu số ở đây trồng đại trà. Các giống cây khác đang tiếp tục được trồng thử nghiệm. Tại vùng có khí hậu mát mẻ quanh năm như Mường Lống, Công ty Cổ phần dược liệu Mường Lống thuộc Tập đoàn TH cũng đang triển khai dự án trồng cây dược liệu. Tập đoàn TH đã triển khai dự án “Bảo tồn và phát triển nguồn dược liệu chất lượng cao gắn với phát triển rừng bền vững” tại tỉnh Nghệ An. Dự án có tổng mức đầu tư là 3.200 tỉ đồng, trên tổng diện tích là 2.846ha. Hiện nay Công ty cổ phần dược liệu Mường Lống đã và đang trồng thử nghiệm tại vườn ươm ở xã Mường Lống và các địa phương lân cận để nhân rộng các loại dược liệu và thảo dược như sâm ngọc linh, thạch hộc, lan kim tuyến... tiến tới sản xuất các sản phẩm là thực phẩm chức năng và thuốc có nguồn gốc từ thảo dược.
Năm 2013, UBND tỉnh đã phê duyệt Đề án khung các nhiệm vụ bảo tồn nguồn gene cấp tỉnh thực hiện từ năm 2014 - 2020, giao Trung tâm Ứng dụng tiến bộ khoa học công nghệ Nghệ An bảo tồn nguồn gene 3 loại dược liệu quý, hiếm trên địa bàn các huyện Quế Phong và Kỳ Sơn. Đó là bảo tồn nguồn gene cây chè hoa vàng, cây mu từn, cây đẳng sâm và sâm Puxailaileng. Trường Đại học Vinh cũng đã có những đề tài mang tính ứng dụng cao thực hiên nghiên cứu các loại dược liệu quý hiếm này. Mới đây Ban Dân tộc Nghệ An đã xây dựng mô hình thí điểm và phát triển cây táo mèo ở vùng đồng bào Mông. Trưởng Ban Dân tộc tỉnh Nghệ An Lương Thanh Hải cho biết: Sau khi nghiên cứu điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp, Ban Dân tộc tỉnh đã đưa 3.000 cây giống từ Tây Bắc về chuẩn bị trồng thử nghiệm tại Tương Dương và Kỳ Sơn…
Hội thảo khoa học phát triển cây dược liệu thành cây chiến lược trong phát triển kinh tế xã hội do UBND tỉnh Nghệ An tổ chức với sự tham gia của nhiều nhà khoa học, đại diện các tập đoàn, công ty dược phẩm, đại diện các doanh nghiệp đã tập trung thảo luận đánh giá thực trạng trồng và phát triển dược liệu, đồng thời đề xuất xây dựng quy hoạch và chiến lược phát triển dược liệu của tỉnh Nghệ An đến năm 2020 và định hướng đến 2030; thảo luận về công tác quy hoạch các vùng trọng điểm bảo tồn, phát triển nguyên liệu cây dược liệu; Thúc đẩy xã hội hóa trong công tác bảo tồn và phát triển cây dược liệu; kết nối các doanh nghiệp trong và ngoài nước cùng với tỉnh xây dựng vùng nguyên liệu và đầu tư nhà máy chế biến dược phẩm cũng đã được hội thảo đề cập. Từ đó cũng đã đề xuất các chính sách khuyến khích, thu hút các doanh nghiệp đầu tư phát triển vùng trồng nguyên liệu tại Nghệ An. Sau cuộc hội thảo, UBND tỉnh Nghệ An đã giao cho các sở, ban, ngành và đơn vị liên quan xây dựng chiến lược phát triển cây dược liệu, cũng như tổ chức ký cam kết ghi nhớ hợp tác giữa Nghệ An với 8 tập đoàn, công ty dược phẩm lớn nhất của Việt Nam.
Hy vọng thời gian tới việc “Bảo tồn đi đôi với khai thác hợp lý và phát triển nuôi trồng”, hướng tới việc trở thành vùng dược liệu trọng điểm gắn với xây dựng các vùng sản xuất hàng hóa, tạo nguồn dược liệu ổn định cho sản xuất và xuất khẩu gắn với công cuộc xóa đói giảm nghèo, bền vững ở miền tây sẽ được triển khai thực hiện mạnh mẽ, tạo diện mạo mới cho phát triển vùng miền tây Nghệ An theo mục tiêu Nghị quyết 26 của Bộ Chính trị đã đề ra.