NHẸ NHÀNG HOA GÓI
Tháng 7 Âm lịch, tháng xá tội vong nhân hay tháng Vu Lan báo hiếu như khái niệm của hơn hai thập kỷ trở lại đây, dù đầu óc có bận rộn trăm thứ bà rằn, nhưng những người phụ nữ Hà Nội không thể nào quên việc phải mua một gói hoa tươi về thắp hương cúng Phật, cúng trời đất, cúng tổ tiên.
Gói hoa vuông hệt chiếc bánh chưng mỏng như lưỡi mèo thường dùng để rán ấy, được tạo từ 2 chiếc lá dài mát mướt, bao bọc những thứ hoa vừa hái, tuỳ mùa nào mà có hoa ấy. Hoài niệm xa xưa về ngày mùng Một, ngày Rằm của một thời nhịp sống chậm rãi gói gọn trong gói hoa đó.
Bà bán hoa thường dùng lá bồ tát - một loại lá dong, màu lá mạ thường trồng ven rào - để gói những bông hoa mộc mạc, xinh xinh, thơm ngát mà bà vừa hái lúc mờ sáng ở vườn nhà, rửa qua nước giếng thơi rồi gánh lên hàng phố bán.
Bàn tay nâu sạm, chằng chịt những vệt kỷ hà của gai xước và sự vất vả ấy lại rất nâng niu khi chạm vào mỗi bông hoa, đúng như câu “nâng như nâng trứng, hứng như hứng hoa”, nhặt mỗi thứ hoa một hai bông rồi bỏ vào lòng lá. Dường như không có định lượng rõ rệt rằng gói hoa này gồm bao nhiêu loại, mỗi loại có bao nhiêu bông. Cứ đủ là đầy.
Rồi bàn tay đó lại khẽ khàng ấp hai cái lá dong vào nhau, dùng lạt hay sợi rơm khéo léo buộc lại, lại dùng một cái lạt khác xâu vào để người mua xách gói hoa được dễ dàng. Thích được nhìn cảnh tượng ấy bởi tôi thấy bà bán hoa như đang chơi đồ hàng với sự chú tâm hết mực.
Rồi sau khi nhận gói hoa từ bà hàng hoa, phải chú ý xách gói hoa riêng, không để lẫn cùng những thứ thực phẩm tanh tao khác. Lễ bạch lòng thành, cốt là sự thanh bạch, sạch sẽ thì Trời Phật mới cảm cho, chứ không phải nặng nề ở mâm cao cỗ đầy mới tỏ được đức hiếu kính. Đấy là lời bà ngoại vẫn dạy tôi thế từ tấm bé.
Về đến nhà, cầm gói hoa ra bể nước mưa, múc một chậu nước mưa trong vắt, bà nhẹ nhàng mở gói hoa rồi nhặt từng bông thả vào chậu nước để rửa trôi đi chút bụi vô hình nào có lỡ dính vào hoa. Hà Nội ngày đó sạch sẽ và ít bụi bặm. Những bông hoa được hái còn đẫm hơi sương, nên cũng rất sạch.
Khoắng tay nhẹ trong lòng chậu cho nước khẽ lướt qua hoa rồi bà lại cẩn thận nhặt từng bông cho vào cái đĩa men trắng tinh. Sau khi chỉnh trang cho đĩa hoa thật đẹp đẽ, bà mới kính cẩn đặt lên bàn thờ, cạnh chén nước mưa mới lấy, rồi thắp hương, lầm rầm cầu khấn.
Trong âm thanh nhẹ như tơ của bà, hương thơm của những bông hoa hoàng lan, ngọc lan, ngâu thoảng cùng hương trầm thoảng tỏa khắp căn nhà. Ngay bây giờ, mỗi khi tháng 7 tới, trong tâm trí tôi lại thơm ngát mùi hoàng lan, thứ hoa mảnh mai, cánh dài thon thả như ngón tay Quán Thế Âm Bồ Tát đang nhẹ nhàng siêu thoát cho mọi sân hận của vong nhân.
Cũng có khi, bà lại quẩy quả dắt tôi cùng gói hoa đi lễ chùa lễ Phật. Chùa ngày xưa cũng rất tịch mịch cho dù đang là tháng Vu Lan, người đông hơn, và lốc cốc tiếng mõ điểm kinh. Bà cũng rửa hoa thật sạch trước khi bày đĩa và dâng lên tam bảo. Chỉ có gói hoa và tấm lòng thành của một tâm hồn thiện lương, chỉ cầu mong sự bình an cho tất cả mọi người.
Thời xưa ấy, dường như người Hà Nội chỉ có gói hoa làm lễ vật cúng tổ tiên và Trời Phật. Có thể nhiều người cho rằng, lúc đó cuộc sống thiếu thốn, khó khăn, cái ăn đè nén mọị thứ nên mới dùng hoa gói cho rẻ và tiện. Rẻ thì đúng rồi, bởi không nên “đắt” với tín ngưỡng và đức tin. Nhưng gói hoa cúng lại chứa một triết lý nguyên uỷ sâu xa khác.
Vốn dĩ, trong tâm thức của bà tôi hay những người Hà Nội “muôn năm cũ”, bàn thờ tổ tiên và bàn thờ Phật là chỗ linh thiêng nên cần phải hết sức thanh tịnh, thế nên, lễ vật nào dù nhỏ hay lớn cũng phải được thanh tẩy rồi mới bày lên. Phải giữ cho nơi đó luôn vô nhiễm trước mọi thứ dơ bẩn, thối rữa hay uế tạp.
Thế nên, chén nước mưa sạch, đĩa hoa thơm sạch, cùng tấm lòng sạch đủ làm nên một lễ vật đủ đầy, và đáp ứng mọi tiêu chí “thanh tịnh”. Bởi những lễ vật đó, sau một vài ngày, nước sẽ bốc hơi vào hư vô còn đĩa hoa sẽ dần khô lại nhưng vẫn toả mùi thơm, lại không bị thối rữa, bốc mùi khó chịu như cắm trong lọ nước.
Đĩa hoa đó cứ khô dần trên ban thờ cho đến ngày sóc (mùng Một), vọng (Rằm) tiếp theo. Khi đó, đĩa hoa sẽ được bà thay bằng gói hoa mới. Lạ kỳ thay, những thứ hoa vườn mộc mạc kia lại ẩn chứa một hương thơm dai dẳng. Những bông hoàng lan hay ngọc lan sau nửa tháng đã héo đen nhưng vẫn toả ra hương thơm khả ái.
NHỮNG GÁNH HÀNG HOA
Người Hà Nội dùng hoa gói và hoa đĩa từ bao giờ? Chắc là phải từ xa lắm, khi mà Hà Nội lơ thơ nhà phố song lại chi chít nhà ở làng có vườn rộng, ao sâu. Vườn để trồng cây trái, rau cỏ nhưng cũng để trồng những thứ hoa thơm, vừa làm cảnh, vừa là lễ vật thắp hương.
Nhà bà ngoại tôi ở làng hoa Ngọc Hà, giữa làng là cái hồ Hữu Tiệp, nơi chiếc “pháo đài bay B52” vẫn đang trầm mình. Ngọc Hà vẫn là làng hoa chứ chưa phải thành làng “Mọc Nhà” như của thời đất cát sôi động sau này. Thế nên, những hôm nào không đi chợ mua hoa gói được, bà tôi lại cầm đĩa ra vườn lượn một vòng, xem có thứ hoa nào đang nở thì hái để thắp hương bằng loại hoa đó.
Ỏ làng Ngọc Hà xa xưa đó, dân làng thường cắt hoa ra chợ hoa của làng bán từ 2 - 3 giờ sáng. Đến lúc sáng bạch, đến lượt những cô gái lại tất tả gánh những gánh hoa toả đi khắp phố phường, giống như cô Liên trong tiểu thuyết “Gánh hàng hoa” của Khái Hưng - Nhất Linh viết hồi thập niên 1930.
Thành ra, tôi hiểu rằng, đặc trưng của hoa cúng của người Hà Nội là theo mùa, theo vụ nhưng hoa luôn phải thơm và tươi. Hương thơm là thứ cảm lòng các bậc bề trên chứ không phải sắc màu rực rỡ. Hương thơm càng thanh nhã, thứ hoa đó càng được ưa chuộng để kính dâng.
Vào tầm rằm tháng 7, gói hoa cúng thơm nhất vì có cả ngọc lan và hoàng lan. Bông hoàng lan yểu điệu, toả hương thơm thật quyến rũ, khi đã khô đen rồi vẫn còn toả mùi thơm ngọt dìu dịu. Còn ngọc lan trắng muốt như bạch ngọc, toả thơm ngào ngạt, mạnh mẽ. Hai loài hoa này đặc biệt được người Hà Nội yêu chuộng.
Tuy các đĩa hoa thường đa dạng nhưng màu sắc của các loại hoa rất tiệp với nhau. Đó là màu vàng của hoàng lan, của ngâu, trắng ngà của ngọc lan, trắng muốt của mõm sói và cúc chi, đỏ thắm của hồng quế, mẫu đơn, màu xanh của những chiếc lá ngâu, màu tím của bách nhật...
Thế nhưng, bây giờ bà ngoại của tôi đã mất, làng hoa Ngọc Hà cũng đã mất, những cô gánh hoa cũng đã mất. Tôi vẫn tiếc thương Hà Nội của những ngày tháng cũ. Tôi tiếc thương cái gói lá dong buộc lạt vuông vắn đó đã nuôi nấng một đức tin mãnh liệt cho con người vào chư Phật, vào tổ tiên bằng đĩa hoa mộc mạc.
Thế nên, suốt cả tháng Vu Lan này, tôi lại ngồi lẩn mẩn, đi tìm những cô hàng hoa còn sót lại đâu đó ở mạn Đồng Xuân, Hàng Khoai, Hàng Bè, Chợ Hôm để “cùng chơi đồ hàng”, để được dâng những đĩa hoa tròn vành vạnh như mặt trăng, như Mạn-đà-la, với những bông hoa thôn dã nhưng rất thanh bạch và gần gũi với tâm hồn của người Việt.
Gói hoa đó, đĩa hoa đó không chỉ có những bông hoa, mà còn ngan ngát sự chân thành dành để cúng dường cho chư Phật, cho trời đất, cho tổ tiên, cho những người đã khuất với lòng sám hối vô cùng. Lại một mùa Vu Lan lại về!