Mấy đứa cháu ngoại ông lần lượt ra đời. Bố mẹ nghèo. Công việc ổn định nhưng thu nhập chỉ đủ trang trải giá cả đắt đỏ ở thành phố. Chúng hay sang ông. Ông có ăn chả nhẽ để cháu nhịn. Thế là quen mui. Không mấy khi nhà ông vắng mặt cháu. Ăn xong, chúng kéo nhau về để lại mình ông trước một chậu bát đĩa. Bọn nó còn trẻ dại ấy mà.

Đất nội thành ngày càng đắt giá, ông càng mừng. Đất cát như vàng thế này, sau khi chết, ông cũng để lại con cháu một tài sản mà không phải ai cũng có. Nó không lớn bằng ai nhưng so những người tay trắng ra mỏ làm công nhân vẫn còn tốt chán.

Ông giữ nhà, giữ đất như muốn dành chút tài sản cho con cháu. Khổ nỗi người tính không được kín nhẽ. Đứa con gái, công việc bấp bênh. Các cháu bắt đầu đi học. Bao nhiêu tiền cung cấp cho chúng ăn uống, sinh hoạt cũng không đủ. Không mấy khi sang nhà con rể nhưng qua từng đứa cháu, ông cũng nắm được đầy đủ thông tin. Hôm rồi còn nghe đâu, chúng đua đòi cá cược, nợ đầm đìa. Không chừng tan nát cửa nhà mà còn mất mạng.

Cùng trong thành phố, nửa năm trời ông mới đến thăm nhà chúng một vài lần. Thương các cháu, ông chắt bóp tiền lương hưu ít ỏi dấm dúi cho con gái để chúng thêm cặp, cho cháu vài ba miếng ăn.

Sự việc nếu thế cũng bình thường và chẳng có gì đáng nói. Nhưng ở đời, hình như trời không muốn cho những người tử tế yên lành. Cô con gái độ này thường hay đến thăm ông. Cô khóc lóc, tự dưng mua cho ông hôm nửa cân thịt nạc, dịp dăm ba con cá, ngày mớ rau mớ củ. Vừa nấu nướng, cô vừa nặng nhẹ chê trách ông. Già rồi mà còn phải sống khổ. Cơm nấu một bữa ăn hai. Tiền đút túi mà làm gì. Không chịu bồi bổ sức khỏe chẳng nhẽ già rồi còn dấm dúi tí dấm tí mẻ mang tật bệnh vào người.

Thương con, ông chẳng nói nhiều. Tiền mua gạo, mua thức ăn, thỉnh thoảng cho đứa cháu đầu, đứa cháu thứ. Có hôm, khớp đau nhức, có tuần không ngủ được, có ngày, ngực tức như có người đè, có tối, dạ dày đau như người chọc hút... Lại chắt gạn lấy đồng tiền mua thuốc của mấy bà lang vùng cao.

Đứa con gái xui ông bán đất. Bố cứ bán phứt đi. Chúng con chuẩn bị xây nhà. Bố về ở với chúng con. Có rau ăn rau, có cháo ăn cháo. Chả nhẽ bố ăn mà chúng con nhịn. Chúng con ăn chả nhẽ để bố... 

- Nghe nói nợ đầm đìa ra như thế! Lấy đâu mà xây nhà?

- Chuyện vặt ấy mà. Cháo húp vòng quanh, công nợ trả dần. Mọi việc đều xong tất.

Băn khoăn lắm rồi ông cũng phải bán căn nhà tuy nhỏ nhưng ở còn tốt chán và mảnh vườn hai trăm mét vuông. Cầm hơn tỉ đồng, ông thu xếp sang nhà vợ chồng chúng nó. Con rể con gái đón ông như đón người thân thiết từ sao Hỏa về. Ba hôm sau, ông gọi hai đứa vào, đưa ra bọc tiền:

- Đây là toàn bộ gia tài của tôi và bà ấy chắt bóp đã mấy chục năm. Giờ tôi giao lại cho anh chị. Tôi giờ ăn uống chả bao nhiêu. Bán nhà được tỉ mốt. Tôi đưa anh chị một tỉ. Số tiền còn lại, tôi chia cho mỗi đứa cháu hai chục triệu. Anh chị giữ cho chúng, gọi là của hương hỏa. Tôi giữ lại bốn chục triệu phòng khi trái gió trở giời.

Ông đưa cả số tiền cho hai người, chỉ giữ lại cho mình bốn mươi triệu.

Ăn ở vui vẻ được nửa năm, đứa con gái lân la ỏn thót, nằn nèo vay tiền bố. Ông nghe nó kể mà ái ngại. Đêm đêm, ông nằm trên giường, không ngủ được còn thở dài thườn thượt. Sáng dậy, ông chỉ sợ gặp đứa con gái đến phàn nàn, khóc lóc. Cuối cùng, cá chuối đắm đuối vì con, ông lại phải dúi cho nó bốn mươi triệu ấy.

Yên yên, chưa kéo dài được bao lâu, ông lại nghe tiếng khóc lóc của đứa con gái. Nó vừa mếu máo vừa nói với thằng chồng:

- Ông dạo này ăn uống cũng ít. Sổ hưu của ông, tôi cầm đây. Khổ thì vợ chồng cùng chịu chứ sao động tí là chửi mắng, ầm ĩ. Làng xóm người ta cười cho. Ông nghe thấy lại buồn.

Thằng chồng có lúc lặng im, có lúc bùng lên. Nó đã bùng lên thì trời còn bé. Thằng mất dạy ấy chửi tất cả tông ti họ hàng làng nước. Con vợ cũng không vừa. Mày đào mả ông cha tao thì tao cho mồ mả ông bà mày lộn tung lên. Không điếc nên ông nghe được. Lần đầu, ông khuyên nhủ chúng. Thằng chồng nghe xong, lầu bầu bỏ ra ngoài. Lần hai, lần ba, lần thứ x...

Con vợ thì đấm ngực thùm thụp, la như trời đất nhằm đầu nó ném vào bao nhiêu oan trái. Nó điên cuồng lục lộn, vứt ngay cuốn sổ lĩnh lương hưu hàng tháng ra trước mặt ông:

- Thật không biết bao giờ mới hết nợ cái nhà này. Đây sổ lương của ông đây. Ông cầm lấy. Tôi mệt rồi, không còn sức đâu mà hầu hạ bất cứ thằng nào con nào trong căn nhà này nữa!

Nó hằm hằm la lối, tức tưởi. Giận không để đâu cho hết, ông lặng lẽ cuộn lấy mấy bộ quần áo đầu giường, bỏ đi. Giá lúc ấy có ai chỉ đường về với tổ tiên, ông cũng lao theo chứ chẳng ngại.

Ông đến ở cùng nhà với ông già trong chung cư. Ông già này con giai đi thực tập bên tây rồi tìm cách định cư ở đấy. Vợ nó mấy tháng nay đã cùng thằng con chạy vạy giấy tờ gì đó, theo chồng. Vì đã biết hoàn cảnh của nhau từ trước, ông bạn cho ông ở nhờ. Nhà cũng rộng. Ăn hết nhiều chứ ở hết bao nhiêu.

Ông lúc nào cũng buồn bã, lủi thủi. Chỉ mấy ông cán bộ Công đoàn ngày còn làm với ông ghé đến. Các cháu đi học chẳng cần biết đến ông. Chúng non dại cả. Nhưng ông biết, từ ngày ông đi, cuộc sống của chúng dần dần khá hơn. Chúng học gần, học xa. Hàng năm, mỗi đứa ghé thăm ông một hai lần cho có.

Ngày ngày, ông lang thang chỗ này chỗ khác mong hết thời giờ. Nhiều hôm quanh quẩn qua lại nhà con mà ngại chả vào, chỉ nhìn rồi lặng lẽ bỏ đi.

Tối đến, ông xuống sảnh chung cư ngồi ngắm trời ngắm đất rồi lan man nghĩ tới cảnh mình. Ông có gây thù chuốc oán với ai đâu mà cuộc đời ông khổ thế. Ước muốn những ngày cuối đời bên gia đình, người thân nơi mảnh đất hương hỏa tổ tiên mà sao khó khăn đến không ngờ. Bao nhiêu dằn vặt, ân hận vì ngu dại thường xuyên dằn vặt ông.

Những ngày cuối đời của ông thật cực. Bệnh viện gần nhưng không ai đưa ông đi. Sau khi nhắn gọi mấy lần chẳng có con cháu thăm nom. Ông nằm góc nhà, quay mặt vào tường, nói chỉ muốn chết.

Đến khi không chờ được nữa, bạn ông đưa ông lên bệnh viện rồi về tận nhà gọi con cháu ông lên. Chúng còn làu bàu phàn nàn, kêu bận rộn, sao lại ốm đau vào lúc này. Ông bạn ông điên tiết, chửi thốc chửi tháo cho một tua.

Khi chúng ào ào kéo nhau lên viện thăm ông thì ông đã không còn. Vì thế, thi thể ông đang nằm yên vị trong nhà xác! Người nói mới mất, lại có kẻ nói tới nửa ngày rồi...

TRẦN TÂM