Nghèo gặp eo
Cuộc tiếp xúc với những thân phận cố cùng ở Giang Nam, Phước Hiệp (Tuy Phước – Bình Định) được “giám sát” bằng cái nhìn câm lặng, bứt rứt của một con bệnh liệt giường liệt chiếu. Ông lão ngay đơ, bất động cùng mớ chăn nệm bùi nhùi cạnh bàn nước nơi chúng tôi ngồi, mắt trợn trừng, thao láo, thi thoảng cố gồng lên, máy môi ú ớ chừng muốn cự cãi, giãi bày, can dự vào diễn tiến câu chuyện. Không ai biết đích xác điều người đàn ông muốn nói, kể cả bà vợ Thái Thị Oanh kèm sát rạt một bên.
Ông tên Đỗ Văn Khéo, 65 tuổi, bị đột quỵ từ năm 2008 sau cơn tai biến quái ác. Vợ chồng bà Oanh, ông Khéo đóng vai trò bị đơn và là “người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan” trong vụ kiện tranh chấp hợp đồng vay tài sản do Tòa án Nhân dân huyện Tuy Phước xử sơ thẩm hồi tháng 5. Theo bản án, trong các năm 2008, 2009, ông - bà đến Phòng Giao dịch Ngân hàng chính sách xã hội Tuy Phước vay 29 triệu đồng trong hai đợt để chăn nuôi bò, heo và xây dựng công trình nước sạch, vệ sinh môi trường. Những món vay trên đã bị sử dụng sai mục đích và liên tiếp quá hạn hoàn trả. Trong bản án dân sự sơ thẩm, vợ chồng bà Oanh bị buộc phải trả 13.592.773 đồng, bao gồm gốc còn lại và lãi trong hạn, quá hạn phát sinh.
| Ông Đỗ Văn Kéo |
Nhiều lần – cụ thể là 4 – qua bà Quản, bà Oanh thực hiện đầy đủ nghĩa vụ trả nợ của mình. Bà lập luận: “Ngân hàng ủy quyền thu nợ gốc, lãi. Việc bà Quản nộp tiền cho các hộ vay suốt một thời gian dài được xem là bình thường. Tại sao chúng tôi phải gánh trách nhiệm chỉ vì người khác phạm tội chiếm đoạt?”.
| Với người này, 20 triệu chỉ là một chầu nhậu, nhưng với nhiều người khác. 20 triệu là sự lụa chọn sống chết |
Cái tên Nguyễn Thị Thanh Quản rồi sẽ còn nhiều lần trở đi, trở lại. 31 thành viên vay vốn tổ tiết kiệm phụ nữ Giang Nam do bà “đứng mũi chịu sào” thì tới 25 trường hợp thành mục tiêu khởi kiện của Ngân hàng Chính sách xã hội. Nguyễn Thị Thanh Quản đang chấp hành bản án 9 năm tù tại Trại giam Kim Sơn.
Tù thì ngồi, chứ bồi thường 317 triệu đồng, hậu quả mấy năm tác tệ thì bà lấy đâu ra! Đơn giản là tài sản, của nả gia đình giờ đã ra mây khói hết. Bà Nguyễn Thị Hường ôm mặt thút thít: “Bữa bả gạ gẫm, tôi chỉ xin vay 7 triệu đấu giá 2 sào ruộng. Không hiểu sao, lên ngân hàng, người ta thông báo giải ngân 30 triệu đồng. Làm căng thì bả trấn an, “cứ vay, còn lại tao lãnh”. “Lãnh” hóa ra là nuốt luôn khoản nợ đã trả của tổ viên do mình quản lý.
Ngày 4.8, ở phiên xử sơ thẩm, bà Hường tá hỏa khi bị TAND Tuy Phước buộc trả ngân hàng gần 22,5 triệu đồng, riêng khoản vay hộ nghèo. “Làm gì làm bà Quản ấy. Tôi giờ chặt đầu lột da cũng không lấy đâu ra tiền. Đoàn này đoàn nọ tới nhà, lắm lúc chỉ muốn chết quách cho rảnh”, người đàn bà đơn thân gần lục tuần, kêu lên bế tắc.| Những mục tiêu khởi kiện của Ngân hàng Chính sách xã hội Bình Định |
Bà Hường hiện sống với người chú tâm thần, chú cháu lần hồi rau cháo bằng khoản trợ cấp 320.000 đồng/ tháng cùng vài sào ruộng “xấu đui xấu điếc”. Hôm bà gặp chúng tôi, người chằng chịt vết tím bầm, dấu tích bạo hành của ông chú khùng điên sổng xích.
Đổ lỗi vòng quanh
Bà Nguyễn Thị Quạ sờ soạng chống gối bước lên thềm, tay khư khư cuộn giấy chằng trên buộc dưới. Tuổi tác, cơ hàn, chút tăm tối của một đời người biến bà thành dấu chấm cô độc, ngơ ngác giữa không khí nỉ non, ồn ã. Bà lão một chữ bẻ đôi không biết.
Những mắc mứu pháp lý từ cuộn giấy trên tay là quá phức tạp, rối rắm với bà; chỉ nỗi hãi hùng phải trả thêm lượt nữa khoản vay cho mình và phần bị người khác ép vay là rất gần, rất thật. Nó đã được cụ thể hóa bằng bản án tuyên tháng 8, đưa mẹ con bà đối mặt với cái gánh gần 22 triệu đồng nặng quá Thái Sơn.
Cô con gái Trần Thị Xuân Phương chẳng hơn mẹ mấy, giấy má giao dịch với ngân hàng toàn điểm chỉ nhòe nhoẹt, lem luốc. Phương thẩn thờ như kẻ mất hồn: “30 triệu đồng mang tên bà già, vay ra, bà ta (Nguyễn Thị Thanh Quản) đòi lấy phân nửa. Đang cần tiền làm nhà, năn nỉ hết hơi, bả mới chịu để lại 17 triệu đồng”. Những nạn nhân thô vụng, lành hiền, khờ khạo, họ quá yếu đuối và thừa cả tin để có thể tự bảo vệ mình.
| Sổ vay vốn của các "con nợ" |
Mối quan hệ vụ lợi, khuất tất nơi người này, người nọ là lý do khiến ngân hàng giờ nhìn đối tác cũ của mình bằng ánh mắt ai oán. Phó giám đốc Phòng Giao dịch Tuy Phước Nguyễn Văn Thi chỉ trích: “Họ thông đồng với nhau vì hám lợi chứ nào phải chẳng biết gì. Ở phiên sơ thẩm, không ít người vắng mặt. Họ bất hợp tác, né tránh pháp luật chỉ vì đã làm sai”. Giám đốc Phạm Thị Nhung hình dung con đường phía trước một cách thẳng băng: “Bản án có hiệu lực, phần còn lại là việc của thi hành án”.
Kiểm điểm vụ việc, Phó giám đốc Thi chưa thôi ấm ức: “Cứ vỡ lở thì đổ riệt cho ngân hàng. Đứng mũi chịu sào, lẽ ra phải là Hội Phụ nữ xã. Họ nhận phí ủy thác song chẳng chịu làm gì!”. Ông Thi đúng nhưng chưa đủ. Một cán bộ tín dụng phụ trách địa bàn như ông (thời điểm các quan hệ ngầm ở Giang Nam bị thao túng, xô đẩy vào vòng phạm pháp) không thể chỉ thụ động, dựa dẫm vào xã, không thể không phát hiện việc bà Quản nhất loạt giấu bay giấu biến nhiều văn bản yêu cầu đối chiếu nợ.
| Bút tích của bà Quản |
Đấy là chưa kể giải thích của Phòng Giao dịch Tuy Phước còn mâu thuẫn với Ngân hàng Chính sách xã hội tỉnh Bình Định trước câu hỏi liệu tổ trưởng Tổ Tiết kiệm và vay vốn có được phép cầm tiền “trả hộ nợ gốc” hay không?
Vậy nên, dễ hiểu là trong khi đại diện chính quyền, đoàn thể Phước Hiệp như Phó chủ tịch UBND Trần Đình Học, Chủ tịch Hội Phụ nữ Nguyễn Thị Mỹ Phương vò đầu bức tai kêu khó thì hàng chục hộ nghèo Giang Nam xôn xao đòi phải truy cứu đích đáng trách nhiệm cá nhân ông Nguyễn Văn Thi.
Trong đơn khiếu nại tập thể gửi tận... TAND và VKSND Tối cao, 25 công dân Giang Nam thậm chí còn cáo buộc sự thiếu trách nhiệm của ông này là yếu tố đưa đẩy, dẫn dắt họ vào con đường điêu đứng, thống khổ và bế tắc hiện nay.
Vĩ thanh
Giang Nam chưa bao giờ hoang mang, mất ngủ mất ăn đến thế. 25 hộ dân nghèo khó cùng lúc ngược xuôi, nháo nhào kháng cáo. Họ phấp phỏng hy vọng một phán quyết có lợi ở cấp cao hơn.
Tin “hên xui” cho họ: TAND tỉnh Bình Định, đến giữa tháng 11, đã tiếp nhận 15 hồ sơ chống án, phần lớn là quá hạn. Theo một phát ngôn có trách nhiệm, lý do chấp nhận quá hạn là nhận thức pháp luật của đương sự hạn chế, hoàn cảnh gia đình họ quá khó khăn...
Có một dòng chảy khuất lấp đang ngấm ngầm gây tổn thương, xói lở đời sống dân quê. Bi kịch, mất mát không chỉ đến từ thiên tai, xui rủi mà còn bởi cái tâm lý ham muốn chút lợi lộc cỏn con, bởi sự ngờ nghệch, hớ hênh, bởi lòng tin không được đặt đúng nơi, đúng chỗ. Suy cho cùng, cũng vì khốn quẫn mà ra.