Nguyên Phó Chủ tịch Nước Nguyễn Thị Doan vừa đặt ra một câu hỏi cũ và khó, rằng tại sao tiền vàng trong dân vô cùng dồi dào nhưng chúng ta lại không huy động được. Đặc biệt, bà chỉ ra một nghịch lý là “huy động nguồn lực để làm đường, làm trường rất khó nhưng để xây chùa, đúc chuông lại rất nhanh?
Có lẽ, việc trả lời câu hỏi này nên bắt đầu bằng cái cửa hàng Mc Donald ở Việt Nam.
Cập nhật cho chỉ số Big Mac năm ngoái, The Economist cho biết một chiếc Big Mac (được bán trong cửa hàng Mc Dolnald tại Việt Nam) có giá 60.000 đồng, tương đương khoảng 2,67 USD. Trong khi đó, giá tại Mỹ là 4,93 USD. Dựa trên thuyết ngang giá sức mua (PPP), các chuyên gia cho rằng tiền đồng đang bị định giá thấp hơn 45,8% so với USD. Phải mở ngoặc, so với một năm trước, con số là 43%.
Nhớ ít năm trước (tháng 8.2006), có một tâm lý giống như là chấn động, bàng hoàng khi tỷ giá VND/USD phá “mốc” 16.200 VND/USD. Và bây giờ, tỷ giá là 22.600 VND/USD.
Việc đồng tiền được định giá thấp hơn thực tế hay quá cao và lợi hại ra sao cho xuất khẩu và trả nợ là việc của các nhà hoạch định kinh tế, việc của giới nhà băng. Còn đối với dân, nó thật dễ hiểu khi đang cho họ biết sức mua của đồng tiền, yếu tố quyết định dẫn đến việc trữ vàng ống bơ hay cuộn USD trong tủ.
Tạm gác chỉ số Big Mac hay tỷ giá rất khó hiểu, chúng ta cùng xét tới những cái giá phổ biến hơn.
Tháng 8.2006, thời điểm tỷ giá “phá mốc”: Giá xăng dầu 12.000 đồng/lít (RON 92), dầu hỏa 8.600 đồng. Hiện tại, RON 92: 18.580 đồng, dầu hỏa 13.617 đồng.
Giá gạo tẻ tháng 8.2006: Khoảng 7.500 đồng/kg, tẻ thường 5-6.000 đồng/kg; hiện tại, khoảng 9.000 đồng/kg.
Phải lấy giá gạo, là bởi đó chính là yếu tố Việt Nam đồng (VND) neo đậu và được định giá, thay vì được đảm bảo bằng vàng như các đồng tiền mạnh khác.
Như vậy, trong hơn 10 năm qua, giá cả đã tăng rất lớn, hay nói đúng hơn, tiền VND đang bị lạm phát khiến ngày càng mất giá. Trong hơn 10 năm qua, người dân càng phải bỏ nhiều tiền hơn cho một đơn vị hàng hóa hoặc cơ bản hoặc thiết yếu.
Giữa sức mua của đồng tiền, chiếc bánh Mc Dolnald vừa được khai trương ở Bờ Hồ với “tiền vàng trong dân” dường như có mối liên hệ mật thiết.
Chẳng ai dùng Big Mac để làm thước đo điều chỉnh tỷ giá, nhưng nó lại đang cho chúng ta hình dung một cách dễ hiểu nhất sức mua của tiền đồng đang nằm ở đâu.
Cho nên, nếu không giữ được giá trị của tiền đồng, nếu nó không được đảm bảo bằng thứ gì khác ngoài gạo hay nông sản, như cách nay cả thế kỷ, rất khó để bảo nói tới chữ “huy động vàng” bởi lẽ rất đơn giản, khi ấy những tờ tiền chỉ là một loại giấy, dù là giấy bạc.