Các đề thi Ngữ văn không lấy ngữ liệu từ trong sách giáo khoa như cách làm "truyền thống", mà lấy những câu chuyện từ thơ ca, tiểu thuyết trong nước và thế giới, như đã từng trích đoạn thơ "Đánh thức tiềm lực" của Nguyễn Duy làm đề thi Ngữ văn kì thi THPT Quốc gia 2018.
Nhưng không chỉ dừng lại ở tiểu thuyết hay thi ca, nhiều đề thi trích lời bài hát gây nguồn cảm hứng trong giới trẻ. Ví dụ đề thi học sinh giỏi tỉnh Hậu Giang diễn ra vào tháng 3.2023 đã đưa ca từ của bài hát “Bên trên tầng lầu” vào đề thi: “Em ơi đừng khóc bóng tối trước mắt sẽ bắt em đi/ Em ơi đừng lo em ơi đừng cho tương lai vụt tắt”, yêu cầu thí sinh "Hãy trình bày suy nghĩ của em về bài học cuộc sống mà em tâm đắc nhất được gợi ra từ những lời hát trên”.
Còn nữa, nhiều đề thi lấy nguồn cảm hứng từ âm nhạc khác của Đen Vâu, Sơn Tùng... Và kể cả cầu thủ bóng đá Messi và World Cup cũng từng được đưa vào đề thi Ngữ văn ở Yên Bái.
Tại sao một siêu sao bóng đá thế giới lại không thể là một nhân vật để học sinh thể hiện suy nghĩ, tâm tư, tình cảm và cả ước mơ.
Không có giới hạn cho sự tưởng tượng, thế giới mênh mông và diệu kỳ, văn chương hãy làm được cái việc sáng tạo không ngừng để mang đến cho con người nguồn cảm hứng sáng tạo. Vậy thì, không việc gì gò bó đề thi trong những khuôn thước có sẵn.
Đến đây, xin liên hệ một sự kiện khá bất ngờ vượt ngoài khuôn thước, đó là giải Nobel văn chương năm 2016 lại trao cho Bob Dylan, một nhạc sĩ, ca sĩ người Mỹ. Văn chương của Bob Dylan không phải là tiểu thuyết, những tập thơ, mà lời của các ca khúc. Cũng như một số ca khúc của Trịnh Công Sơn, bỏ nhạc ra, lời là những bài thơ tuyệt vời.
Đề thi sáng tạo sẽ mở ra không gian cho sức tưởng tượng của người làm bài, những bài thi xuất sắc gần đây cho thấy rõ điều đó. Có những học sinh làm bài thi được đánh giá rất cao, không chỉ của hội đồng chấm thi mà của cộng đồng.
Như với bài thi Ngữ Văn 9 điểm, dài 21 trang của một học sinh tại Hà Tĩnh mới đây gây sự chú ý của dư luận.
“Hiện nay có nhiều học sinh vốn kiến thức phong phú, sâu sắc, khả năng viết rất tốt, tốc độ cao, thậm chí vượt trội hơn một số giáo viên. Đây cũng là hiện tượng bình thường, “hậu sinh khả úy”- thế hệ sau giỏi hơn thế hệ trước, rất đáng mừng”, thầy Lê Quốc Trung (giáo viên Ngữ văn tại Hà Tĩnh) nêu ý kiến.
Hãy tạo ra không gian sáng tạo để có những tác phẩm giàu cảm xúc và trí tuệ.