Nghị định 100/2019/NĐ-CP, tại điều 15 quy định 3 điều kiện để cơ quan quản lý yêu cầu trạm thu phí phải xả trạm: Thứ nhất là để số lượng xe ôtô xếp hàng chờ trước trạm từ 100 - 150 chiếc và mức cao nhất là trên 200 chiếc ôtô. Thứ hai là thời gian đi qua trạm thu phí 10-20 phút hoặc hơn 30 phút. Thứ ba là để cho chiều dài dòng xe phải xếp hàng dài 750m đến 1.000, 2.000 và hơn 2.000m.

Nếu có 1 trong 3 điều kiện trên mà trạm thu phí không xả trạm theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước thì sẽ bị xử phạt. Mức phạt từng trường hợp sẽ từ 8 đến 70 triệu đồng.

Tuy nhiên, tình trạng ùn tắc tại các trạm thu phí diễn ra thường xuyên vào các thời điểm người dân ra khỏi và trở về các thành phố lớn dịp lễ, tết nhưng hầu như không có trạm thu phí nào bị phạt, hoặc chỉ tiến hành xả trạm một cách bất đắc dĩ theo yêu cầu.

Lý do, việc giám sát, kiểm tra các trạm thu phí để chứng minh lỗi vi phạm theo Nghị định 100 còn lỏng lẻo, thường để các trạm “tự xử”.

Ngoài ra, với mức phạt cao nhất chỉ là 70 triệu đồng, quá nhỏ so với doanh thu lên tới trên 3 tỉ đồng/ngày (dịp lễ, tết) nên các trạm có xu hướng thà vi phạm (nhưng hiếm khi bị xử lý) chứ không xả trạm để khỏi ảnh hưởng tới doanh thu.

Trước dịp nghỉ lễ 30.4-1.5, Thủ tướng đã có công điện chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương, trong đó yêu cầu: Chủ động tạm dừng thu phí, xả trạm để giải tỏa phương tiện khi xảy ra ùn tắc giao thông kéo dài.

Vấn đề là tại sao cứ phải đợi ùn tắc kéo dài mới xả trạm? Các trạm có thể chủ động không thu phí trong các ngày dịp lễ, tết được không?

Câu trả lời là “không” trừ khi khi nhà đầu tư bỏ tiền lợi nhuận của chính doanh nghiệp ra để bù vào những ngày miễn phí cho các chủ phương tiện qua trạm. Dịp Tết năm 2019, trạm BOT Pháp Vân-Cầu Giẽ có công văn xin “xả trạm” 3 ngày Tết nhưng không được chấp nhận. Tổng cục Đường bộ đưa ra lý do: “Theo quy định của pháp luật, phương án tài chính của dự án đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt nên việc miễn, giảm phí sẽ ảnh hưởng đến số ngày thu phí của dự án".

Liệu các nhà đầu tư BOT có chấp nhận “cắt thịt mình” ra để miễn phí cho phương tiện?

Đã đến lúc phải tính đến phương án cho phép các trạm thu phí được xả trạm trong những dịp lễ, tết mà không cần đợi ùn tắc và bù doanh thu bằng cách kéo dài thời gian thu phí để đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư.

Có như vậy mới tránh được nỗi ám ảnh “rùa bò” trên đường cao tốc và mất hàng tiếng đồng hồ mới nhích được qua trạm thu phí gây bức xúc, mệt mỏi bấy lâu nay.