Có thể kể ra những thí điểm từng ầm ĩ một thời gian như “Khu phố kiểu mẫu”, “Đường sắt một ray”, “Xe buýt dành riêng cho phụ nữ”, “Triển khai xe đạp công cộng”…

Đó là những ý tưởng, đề xuất thoạt nghe là có ý tốt, đóng góp vào câu chuyện giải quyết ùn tắc giao thông - vốn là nỗi bức xúc của dân Hà Nội bấy lâu nay - nhưng khi đưa vào thực tế áp dụng lại thấy vô lý, thậm chí lãng phí.

Hà Nội dứt khoát không thể là một phòng thí nghiệm khổng lồ với những ý tưởng phi thực tế và không được tính toán kỹ. Để rồi khi “thí điểm thất bại” lại không có ai chịu trách nhiệm.

Giờ đây, lại là câu chuyện: Đề xuất thu phí vào nội đô Hà Nội, thí điểm từ năm 2024.

Đây không phải là chuyện mới, từ năm 2015, Hà Nội đã tính chuyện thu phí xe vào nội đô nhưng không thực hiện được do trong danh mục phí, lệ phí ban hành kèm theo Luật phí và lệ phí năm 2015 không có tên loại phí Hà Nội định thu.

Cho đến khi, Quốc hội đồng ý cho Hà Nội cơ chế đặc thù, HĐND Thành phố Hà Nội được quyết định áp dụng trên địa bàn một số khoản thu phí phù hợp với đặc điểm của thành phố bao gồm phí chưa được quy định. Và đề án “Thu phí phương tiện cơ giới đường bộ vào một số khu vực trên địa bàn thành phố có nguy cơ ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường” tiếp tục được đưa ra lấy ý kiến các năm 2020, 2021.

Cơ chế đã có và có vẻ như lần này Hà Nội tính chuyện sớm áp dụng thí điểm thu phí xe vào nội đô. Nhưng dù là thí điểm thì vẫn phải “tiền tươi, thóc thật” khi phải dùng đến gần 3.000 tỉ đồng để xây 100 trạm thu phí.

Quá sớm để nói rằng, liệu có thêm một “thí điểm thất bại” nào nữa không nhưng câu hỏi cần đặt ra lúc này là nếu mục đích của đề án thu phí không thành công thì ai chịu trách nhiệm?

Hãy nhớ bài học tại TPHCM, cũng là câu chuyện thu phí: 20 tuyến đường ở TPHCM tổ chức thu phí đỗ ôtô theo giờ nhưng trong năm 2021 chỉ thu được hơn 2 tỉ đồng, trong khi chi phí bỏ ra cho nhân công, thuê phần mềm thu phí mất hơn 10 tỉ đồng. Nghĩa là “lỗ chổng vó” 8 tỉ đồng.

Cho dù Hà Nội nói thẳng không đặt nặng vấn đề doanh thu, nhưng cũng giống như những thí điểm trước đây, cái vướng nhất là tính đồng bộ khi triển khai các đề án.

Nếu thu phí là điều kiện cần (để giảm ôtô cá nhân, tránh ùn tắc), thì điều kiện đủ phải là hệ thống giao thông công cộng và đường sắt đô thị đảm bảo được nhu cầu đi lại thuận tiện của đa số người dân.

Phải giải quyết tận gốc, từng vấn đề mới cho người dân sự chủ động lựa chọn và đồng thuận. Nếu không, chúng ta đã nhìn thấy một đề án lãng phí hàng nghìn tỉ đồng và Hà Nội lại thêm một thí điểm thất bại nhìn thấy trước.