Ví von của đại biểu Trần Hữu Hậu xuất phát từ bối cảnh, báo cáo tổng kết 13 năm thực hiện Luật Khoáng sản cho thấy, việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản mang lại hiệu quả cao, tăng thu cho ngân sách nhà nước, nhưng tỉ lệ cấp phép khai thác thông qua đấu giá là rất thấp.
Đặc biệt, là thông tin rất báo động của Trung tướng Trần Minh Lệ, Cục trưởng Cục Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường cho biết tại họp báo của Bộ Công an thông báo tình hình, kết quả công tác quý I/2024 về tội phạm khai thác tài nguyên, khoáng sản, ngày 26.3.2024.
Rằng, thời gian qua, tình trạng khai thác, vận chuyển, kinh doanh trái phép khoáng sản diễn ra phức tạp ở nhiều địa phương (Cao Bằng, Hà Nội, Bắc Giang, Hưng Yên, Thái Bình, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An, Gia Lai, Lâm Đồng, TP Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Long An, Sóc Trăng, Kiên Giang, Đồng Tháp, An Giang, Tiền Giang...).
Và Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu đã tham gia điều tra, khởi tố một loạt vụ án lớn, liên quan khai thác khoáng sản như: cát, than, đất hiếm...
Có những vụ án gây chấn động dư luận như vụ khai thác cát trái phép ở An Giang, cơ quan chức năng đã khởi tố 19 bị can. Trong đó có những bị can có thân phận đặc biệt - từ giám đốc sở cho đến phó chủ tịch tỉnh, chủ tịch tỉnh, với các hành vi được xác định là nhận hối lộ, móc ngoặc, dung túng, bảo kê, thu lợi bất chính…
Đây chính là lý do khiến đại biểu Trần Hữu Hậu không chỉ ví “khoáng sản như miếng mỡ ngon đặt trên miệng mèo”. Ông còn đề xuất giải pháp: “Ta không thể chỉ tăng cường dạy dỗ, nhắc nhở mèo rằng: Phải giữ gìn phẩm chất đạo đức, không được ăn vụng vì đó là thức ăn của chủ… mà cần phải đậy kỹ, khóa chặt. Nếu không gần như chắc chắn sẽ phải đuổi, phải đánh, phải nhốt mèo lại, thậm chí xử trảm mèo; làm mất đi những con mèo giỏi bắt chuột vốn là chức năng thiên bẩm của chúng”.
Trở lại với cuộc họp báo hồi tháng 3.2024, Thiếu tướng Nguyễn Văn Thành, Phó Cục trưởng Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu, cho biết: Sau khi xử lý các vụ án lớn thì thời gian qua, tình trạng khai thác cát trái phép mang tính quy mô, khối lượng lớn có giảm, hiện chỉ còn những vụ việc quy mô nhỏ lẻ, chụp giật.
Đây là một tin vui. Tuy nhiên, cũng phải xác định là những “tin vui” từ việc xử lý các vụ án lớn và “trảm mèo”, “nhốt mèo”… như thế này cũng chỉ có tính “thời vụ”.
Căn cơ vẫn đến từ việc làm sao để dự án Luật Địa chất và khoáng sản tới đây có thêm nhiều điều khoản chặt chẽ, rõ ràng, minh bạch…
Khoáng sản - "miếng mỡ ngon" bởi là tài nguyên quý giá của đất nước, hầu hết không thể tái tạo, bồi đắp.
Nên luật phải vừa đáp ứng được đòi hỏi quản lý khai thác, đóng góp tương xứng với giá trị vào ngân sách nhà nước, vừa phải sử dụng tiết kiệm hiệu quả, vừa không tạo khe hở để những “con mèo” không chịu nghe lời khuyên “giữ gìn phẩm chất đạo đức” có cơ hội "ăn vụng"!