Trong 3.000 tiến sĩ được đào tạo ở nước ngoài bằng ngân sách nhà nước thì 1.950 người đã ở lại nước ngoài - con số được Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nhân Việt Nam ở nước ngoài Peter Hồng đưa ra.
1.950 người. Có nghĩa là tới 65%.
Số còn lại thì cũng chỉ 27% làm cho nhà nước. Còn lại thì... bỏ việc.
Tiến sĩ, đào tạo từ nguồn tiền ngân sách nhà nước còn vậy. Cho nên, thật khó để trách những nhân tài đường lên đỉnh Olympia - cho dù thực tế chương trình "Đường lên đỉnh Olympia" được gọi là "Đường lên đỉnh... Australia" hoàn toàn không phải là giai thoại.
Thủ tướng Phạm Minh Chính vừa đặt ra những câu hỏi rất thực tế: Vì sao một lực lượng lớn lao động chất lượng cao được đào tạo ở nước ngoài không muốn quay về nước làm việc? Vì sao lao động thuộc khu vực nhà nước có xu hướng chuyển dịch ra khu vực tư nhân?
Những câu hỏi của Thủ tướng, cũng chính là những “vấn đề chí mạng” của một thị trường lao động đang chảy máu chất xám. Chảy máu từ trong nước ra nước ngoài. Chảy máu ngay trong nội tại.
Ông Peter Hồng, vừa hôm trước cũng kể lại một câu chuyện thật từ chính vợ ông, trưởng khoa một bệnh viện lớn ở nước ngoài với mức lương 187.000 USD/năm (khoảng 4,3 tỉ đồng). Khi muốn về Việt Nam làm việc, bà lập tức gặp ngay “vấn đề đầu tiên”: mức lương chỉ 14 triệu/tháng. Mà mức lương ấy thì "làm sao mà về được" - lời ông Peter Hồng.
Lương - thu nhập, vừa là rào cản lớn nhất để những tiến sĩ, những nhân tài không còn muốn quay về; vừa là nguồn cơn của tình trạng chảy máu chất xám từ khu vực công ra khu vực tư.
Nhớ TP.HCM từng “trải thảm đỏ” một số chuyên gia nước ngoài, trong đó có những chuyên gia hàng đầu về công nghệ cảm biến. Giai đoạn thí điểm, họ nhận lương 50 triệu, bao cấp mọi chi phí sinh hoạt, khách sạn… Chỉ 3 năm, họ giúp xây dựng hệ thống cảnh báo ngập; thiết lập phòng thí nghiệm hiện đại; mang về dự án quốc tế trị giá 10 tỉ đồng...
Nhưng hết thí điểm, cơ chế thay đổi, thu nhập tính lại theo... hệ số lương 9.4, chỉ còn được 18 triệu đồng, trừ thêm 20% thuế thu nhập còn vừa đúng bằng số tiền mà ông Peter Hồng vừa thốt lên: "Làm sao mà về được".
Có lẽ, câu hỏi của Thủ tướng như một đề bài phải giải cho được nếu như chúng ta còn muốn nói đến một thị trường lao động có khả năng cạnh tranh.
Mà muốn giải bài toán ấy, chẳng có cách nào khác, phải thay đổi cơ chế lương, thu nhập... xứng với tài năng, chất xám, bắt đầu từ việc chấm dứt cơ chế “giả vờ trả lương”.