Trong những năm qua, công cuộc phòng chống thuốc lá ngày càng được triển khai rộng khắp toàn quốc, đặc biệt là công tác tuyên truyền nhằm nâng cao nhận thức về tác hại của thuốc lá.

Mặc dù tỉ lệ hút thuốc lá giảm ở hầu hết các đối tượng, khu vực nhưng con số tiêu thụ thuốc lá mỗi năm vẫn còn ở mức khá cao. Đến nay, Việt Nam vẫn đang nằm trong nhóm 15 quốc gia có số lượng người hút và nghiện hút thuốc lá nhiều nhất trên thế giới. Ước tính với số người trong khoảng từ 15 tuổi trở lên, trung bình cứ 2 nam giới sẽ lại có 1 người hút thuốc.

Bên cạnh đó việc cai nghiện thuốc lá không hề dễ dàng. Không chỉ ở Việt Nam, mà đây còn là tình hình chung trên thế giới. Theo một chuyên gia y tế, chỉ có khoảng 8% người hút thuốc lá trên thế giới có thể cai nghiện được thành công, (trong khi đó tỉ lệ cai nghiện cocain là 45%).

Đến nay đã có nhiều chính sách phòng chống thuốc lá dưới nhiều hình thức đa dạng ở khắp các nước. Tăng thuế, giới hạn kinh doanh và quảng cáo, yêu cầu nhãn hiệu có hình ảnh và thông điệp cảnh báo, giới hạn những địa điểm cho phép hút thuốc, giới hạn độ tuổi,… Tuy nhiên, rất nhiều chuyên gia trên thế giới cho rằng các chính sách phòng chống thuốc lá hiện nay đang quá tập trung vào việc cố gắng buộc người hút thuốc phải cai hút thuốc thông qua việc chỉ trích và xử phạt.

Trong khi đó, những chính sách hiệu quả cần hướng đến việc tạo ra thêm nhiều lựa chọn giảm thiểu tác hại cho người dùng. Việc đưa ra các lựa chọn sản phẩm giảm thiểu tác hại có thể giúp từng bước giảm tỉ lệ hút thuốc hoặc giảm nguy cơ từ việc hút thuốc, chính là những bước cần có của một chính sách hiệu quả nên được thiết lập, nhằm mục đích cuối cùng là giúp người hút thuốc lá cai thuốc.

Hướng tiếp cận này dựa trên nền tảng Giảm thiểu tác hại, là khái niệm được áp dụng trong lĩnh vực cai nghiện rượu, thuốc lá và các chất kích thích. Thông qua việc cung cấp thông tin về thành phần hóa học của các loại thuốc lá để người hút thuốc có thể tự mình đánh giá nguy cơ, và thiết lập khung pháp lý có phân biệt giữa các sản phẩm khác nhau dựa trên mức độ nguy cơ khác nhau, thì cuối cùng thuốc lá điếu, sản phẩm có nguy cơ cao nhất do quá trình đốt cháy sẽ dần biến mất.

Luật pháp Hoa Kỳ công nhận rằng không phải tất cả các sản phẩm thuốc lá đều giống nhau, và những phát kiến công nghệ sẽ luôn tồn tại. GS. David Sweanor, một chuyên gia y tế cộng đồng, thành viên Hội đồng quản trị Tổ chức HealthBrigde Canada, kiêm Luật sư và Chủ tịch Ban Cố vấn khoa Luật Y tế, Chính sách và Đạo đức của Đại học Ottawa cho biết, từ những năm 1970 người ta đã biết rằng khói thuốc lá điếu đốt cháy, chứ không phải nicotin, mới là nguyên nhân gây ra hàng nghìn ca tử vong trong số những người hút thuốc lá.

Gần đây hơn, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã công nhận rằng, nicotin được cung cấp thông qua những sản phẩm có vị trí khác nhau trên chuỗi nguy cơ, trong đó sản phẩm cung cấp nicotin gây hại nhất chính là thuốc lá điếu đốt cháy.

Quyết định của FDA vừa qua cho phép sản phẩm IQOS được kinh doanh như là Sản phẩm thuốc lá điều chỉnh nguy cơ – giảm thiểu phơi nhiễm (MRTP) được xem như một sự ủng hộ của một tổ chức uy tín đối với triết lý giảm thiểu tác hại. Được biết, quyết định của FDA nhất quán với những kết luận trước đó từ các cơ quan lập pháp và khoa học khác, bao gồm Anh, Đức, và Hà Lan.

Thuốc lá và những sản phẩm chứa nicotin đều là những sản phẩm gây nghiện. Hút thuốc lá là nguyên nhân dẫn đến các bệnh ung thư và những bệnh liên quan đến thuốc lá. Điều tốt nhất vẫn nên bỏ đồng thời thuốc lá và các sản phẩm chứa nicotin. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy bỏ thuốc lá không phải là điều dễ dàng và khả năng tái nghiện cao. Do vậy, để đạt được mục đích phòng chống thuốc lá, cần áp dụng thêm giải pháp mới và thực tiễn nhằm giúp người hút thuốc bỏ hút thuốc lá điếu, bên cạnh những chương trình hiện tại đã được triển khai.

Hiện nay, các loại sản phẩm thuốc lá giảm thiểu tác hại đã và đang phổ biến trong cộng đồng nhưng vẫn chưa chính thức được mua bán tại Việt Nam, dẫn đến tình trạng mua bán phi pháp, không chỉ ảnh hưởng tới quyền lợi người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng tới ngân sách nhà nước.

Thiết nghĩ, Việt Nam cần sớm đưa thuốc lá thế hệ mới vào diện quản lý, nhằm cho phép người hút thuốc lá có thêm lựa chọn với các sản phẩm có nguy cơ thấp hơn, cũng như bảo vệ sức khoẻ cộng đồng.