Trong vài năm trở lại đây, thị trường chợ đen xuất hiện ngày càng nhiều các loại sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu, như là những sản phẩm “công nghệ”, chủ yếu là thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng (hay còn gọi là thuốc lá nung nóng, thuốc lá không khói). Bên cạnh đó là các sản phẩm cung cấp nicotine thay thế thuốc lá như miếng dán nicotin, bình xịt nicotin, ống hít nicotin, thuốc lá ngậm…

Hiện nhu cầu cho các sản phẩm này đang tăng cao qua nhiều năm. Các tay buôn lậu đã chuyển từ bán hàng thông qua các hội nhóm kín sang bày bán công khai tại các trục đường lớn của Hà Nội, TPHCM, thách thức cơ quan quản lý. Người mua dễ dàng đặt hàng lậu chỉ bằng một cuộc gọi hoặc thông qua các ứng dụng Zalo, Facebook. Các vụ buôn lậu các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới cũng ngày càng tăng cao bất chấp tình hình dịch bệnh cả nước. Đến nay, Việt Nam vẫn là nước có tỷ lệ buôn lậu thuốc lá cao trong khu vực.

Cần có hành động mạnh mẽ hơn

Phó Trưởng Ban Dân nguyện (Ủy ban Thường vụ Quốc hội) Lưu Bình Nhưỡng, Đại biểu Quốc hội khóa XIV nhận định, trong khi Việt Nam đã có Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá nhưng vấn đề này lại không được áp dụng một cách triệt để.

Ông Lưu Bình Nhưỡng phân tích, chính sự thiếu quản lý này dẫn đến tình trạng ngoài các loại thuốc thật đạt tiêu chuẩn chất lượng, thì khả năng có thể có các loại thuốc lá giả, độc hại hơn nhiều so với loại thuốc lá thế hệ mới chính hãng, được sản xuất theo tiêu chuẩn, lọt vào Việt Nam. Do vậy từ người hút trực tiếp đến người hút thụ động sẽ là những người hứng chịu toàn bộ hậu quả. Đây là một điều hết sức đáng tiếc và cần thiết phải có hành động mạnh mẽ hơn.

Theo ông Lưu Bình Nhưỡng, sự buông lỏng quản lý còn gây tác hại liên quan đến "chảy máu" ngoại tệ. Không những thế, nạn buôn lậu ở nước ta rất trầm trọng. Các khu vực cửa khẩu, sân bay, bến cảng, thậm chí là những lối mở, đường mòn, đều diễn ra tình trạng buôn lậu nên nếu không quản lý chặt chẽ, sẽ dẫn đến hệ lụy rất lớn, trong đó có thất thu thuế do Nhà nước không kiểm soát được và còn tiềm ẩn nguy cơ tội phạm, vi phạm pháp luật.

Đại biểu Quốc hội khóa XIV Nguyễn Sỹ Cương cho rằng, với thuốc lá thế hệ mới, Bộ Y tế cần phải vào cuộc xác định hóa chất hay nguyên liệu thuốc lá được sử dụng có nguy hại hay không, trên cơ sở đó, các cơ quan chức năng mới vào cuộc xử lý được tình trạng buôn lậu loại sản phẩm này hoặc hàng giả, hàng kém chất lượng. 

Ông Nguyễn Sỹ Cương cho rằng cần phải có hành lang pháp lý, có quy định quản lý đối với các loại hình thuốc lá thế hệ mới và khi có quy định rồi cũng phải xác định ngay đấy là mặt hàng kinh doanh có điều kiện. Điều đó là cần thiết để giúp cơ quan chức năng như cơ quan Quản lý thị trường, Công an… thực hiện xử lý các vấn đề liên quan đến thuốc lá thế hệ mới.

Thí điểm, cơ sở của việc xây dựng khung quản lý toàn diện

Được biết, từ 2017, Chính phủ đã chính thức giao Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với các bộ, cơ quan ngang bộ, tổ chức có liên quan nghiên cứu xây dựng quy định phù hợp để quản lý các sản phẩm thuốc lá điện tử, trình Thủ tướng Chính phủ (Nghị định số 106/2017/NĐ-CP phát hành vào 9.2017).

Trong nhiều năm qua, rất nhiều Ban, Bộ, Ngành và chuyên gia đã vào cuộc. Đã có nhiều hội thảo giữa các bộ ban ngành được diễn ra để thảo luận về việc quản lý như thế nào đối với sản phẩm này, trong đó bao gồm các hội thảo về luật quản lý, kỹ thuật sản phẩm khác biệt như thế nào so với thuốc lá điếu đốt cháy, cũng như các hội thảo về tác động của sản phẩm lên các khía cạnh đời sống.

Bộ Công thương, sau những nỗ lực cùng các bộ, ngành liên quan thực hiện những đánh giá tác động sản phẩm đã đề xuất thí điểm có thời hạn đối với thuốc lá làm nóng. Theo các chuyên gia, đề xuất thí điểm của Bộ Công Thương là một chính sách phù hợp nhằm vừa thực thi vừa giám sát và hoàn thiện, hướng tới việc xây dựng chính sách quản lý các sản phẩm thuốc lá mới được đầy đủ, toàn diện.

Việc triển khai giai đoạn thí điểm trước mắt sẽ giúp đạt mục tiêu bảo vệ người tiêu dùng, tháo gỡ những khó khăn trong công tác phòng chống buôn lậu thuốc lá, cũng như trong chiến lược của quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá nói chung.

Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa (Đoàn Đồng Tháp) kiến nghị rằng cần có cơ chế quản lý không chỉ với thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng mà sẽ còn là những sản phẩm thuốc lá công nghệ mới trong tương lai gần. Ông cho rằng để có khung quản lý toàn diện đầy đủ, thí điểm là giai đoạn cẩn trọng cần thiết.