Vẫn còn những điểm nóng

Chia sẻ về diễn biến sốt rét ở Việt Nam hiện nay, TS Hoàng Đình Cảnh, Viện trưởng Viện Sốt rét, Ký sinh trùng, Côn trùng Trung ương cho biết: Hiện nay số ca sốt rét chủ yếu tập trung ở một số huyện.

Điểm nóng nhất là huyện Khánh Vĩnh (tỉnh Khánh Hòa) với số ca sốt rét là 208/448 (2023), chiếm gần 1/2 ca mắc so với toàn quốc. Trong 3 tháng đầu năm 2024, Khánh Hòa có 78/115 ca mắc sốt rét.

Điểm sốt rét ở Mường Tè, Lai Châu ghi nhận khoảng 100 ca/năm, là một trong những điểm chúng ta đã đầu tư mạnh trong nhiều năm nhưng vẫn chưa thể dập được dịch.

Trong khi đó, tại 46 tỉnh đã loại trừ sốt rét nhưng sốt rét ngoại lai vẫn xuất hiện khá đông. Đơn cử, năm 2023 cả nước có 448 trường hợp sốt rét được phát hiện, có một nửa ca mắc ngoại lai, đặc biệt những người về từ châu Phi và trong khu vực.

Theo TS. Hoàng Đình Cảnh, sốt rét có những đặc thù nhất định. Nó là một loài ký sinh trùng tồn tại trong người thậm chí tồn tại trong khỉ, trong động vật. Nguồn bệnh và kí sinh trùng này có thể xuất hiện ở thể ẩn, tức là người lành mang kí sinh trùng ở trong gan và họ không có biểu hiện bệnh.

Kí sinh trùng sốt rét có thể "ngủ yên" ở trong gan năm này qua năm khác, thậm chí cả chục năm. Và đến “một ngày đẹp trời” nó lại ngoi ra phát triển đi vào trong máu và gây bệnh. Khi nó ở thể ẩn, dường như chúng ta không biết được, bởi vì không có dấu hiệu triệu chứng và tiến hành xét nghiệm bình thường sẽ không phát hiện ra, thậm chí cả xét nghiệm bằng kỹ thuật PCR cũng khó phát hiện.

Chồng chất khó khăn thách thức

Hiện nay dịch bệnh sốt rét vẫn diễn biến phức tạp do chủ yếu tập trung ở khu vực vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc. Việc đi lại, tiếp cận với những người dân sống chủ yếu với nghề đi rừng, ngủ rẫy là rất khó khăn. Họ cũng rất khó tiếp cận với các dịch vụ cũng như xét nghiệm, điều trị.

Hơn nữa, tâm lý chủ quan lơ là của người dân khi cho rằng đã hết dịch nên không có phương án dự phòng. Kể cả tại các cơ sở y tế, có những nơi chủ quan, chẩn đoán không ra bệnh sốt rét. Năm 2023 có 2 trường hợp tử vong vì chẩn đoán muộn.

Khi dịch có dấu hiệu giảm xuống, nguồn viện trợ nước ngoài và đầu tư trong nước, nhân lực cũng bị cắt giảm. Từ đó dẫn đến công tác hoạt động giám sát và hệ thống cảnh báo giảm. Nguy cơ sốt rét quay trở lại tại các tỉnh thành đã có dịch là rất cao.

Ngoài ra, hiện nay lực lượng cán bộ y tế làm công tác phòng chống sốt rét ở tuyến huyện, tuyến xã rất mỏng. Đặc biệt khu vực miền núi, địa bàn hoạt động khó khăn, gây cản trở cho quá trình đi lại, khám chữa bệnh của nhân viên y tế.

"Để thực hiện loại trừ sốt rét đến năm 2030, tôi cho rằng chúng ta đã có kinh nghiệm trong việc loại trừ 1 số bệnh như phong, lao, uốn ván… Bài học kinh nghiệm đó là sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các ban ngành và vai trò nòng cốt của ngành y tế thực hiện đi từng ngõ, gõ từng nhà, rà từng đối tượng để phát hiện ra ca bệnh điều trị sớm, kịp thời"- TS Cảnh nhấn mạnh.

Đồng thời, phải có kế hoạch xây dựng chiến lược quốc gia loại trừ sốt rét đến năm 2030. Việt Nam đã có chiến lược 10 năm (2011-2020), giờ đây phải xây dựng chiến lược mới nhằm mục đích huy động sự vào cuộc của các ban ngành, đoàn thể chính quyền các cấp chung tay cùng ngành y tế. Nếu không có chiến lược, nhiều địa phương bỏ bê, không quan tâm đầu tư kinh phí để phòng chống sốt rét. Khi đó sốt rét sẽ có điều kiện bùng phát trở lại.

Tiếp đó, phải thiết lập lại hệ thống y tế trong bối cảnh phòng sốt rét quay trở lại đối với các tỉnh đã loại trừ. Hệ thống xét nghiệm cần bố trí lại ở mật độ không cần dày và phải có phân công khi có ca bệnh sẽ chuyển đến đâu.

"Chẳng hạn như chúng tôi dự kiến phải có điểm xét nghiệm tại trung tâm y tế, các bệnh viện, còn lại những xã nào xa trọng điểm thì liên xã phải có 1 điểm xét nghiệm. Hệ thống cung ứng thuốc cũng tương tự thế, chứ không cung ứng thuốc dàn trải như trước đây" - TS Cảnh nói.

Ngoài ra cần xây dựng hệ thống giám sát chủ động về người bệnh, nhất là đối tượng ngoại lai từ nước ngoài về. Hai là giám sát về muỗi, để cảnh báo cho bà con biết khu vực nào muỗi đang phát triển và có nguy cơ bùng phát dịch.

Nếu Việt Nam loại trừ được sốt rét thì sẽ là 1 trong những điểm sáng trong khu vực về loại trừ một dịch bệnh nguy hiểm và thách thức cho nhân loại.