Theo cơ quan quản lý thị trường, các vụ thu giữ thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng ngày càng tăng lên, không chỉ ở các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Huế, Đà Nẵng mà gần đây lan ra ở nhiều tỉnh thành cả nước như Nghệ An, Gia Lai,…

Nếu trong năm 2019, Hà Nội chỉ kiểm tra 6 vụ và thu giữ gần 1.000 sản phẩm liên quan đến thuốc lá thế hệ mới thì đến hết tháng 9.2020 lực lượng Quản lý thị trường Hà Nội cũng đã xử phạt 6 vụ liên quan đến thuốc lá thế hệ mới, thu giữ hàng nghìn các sản phẩm liên quan.

Gần đây nhất, Hải quan TP Hồ Chí Minh thu giữ 4 kiện thuốc lá thế hệ mới, với tổng giá trị hàng hóa thu giữ được khoảng 1 tỷ đồng. Theo dự báo, càng gần Tết nguyên đán, số lượng vi phạm có xương hướng tăng lên rõ rệt. Điểm chung từ các vụ bắt giữ này là toàn bộ hàng đều không giải thích được nguồn gốc xuất xứ.

Theo Điều 8, Nghị định 98/2020/NĐ-CP dù chỉ buôn bán 1 bao thuốc lá điếu nhập lậu, người bán đã có khả năng bị xử phạt tới 3 triệu đồng. Nhưng với thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng nhập lậu, mức phạt được áp dụng thế nào, cơ quan quản lý thị trường vẫn còn lúng túng, do hiện chưa có bất kì văn bản pháp luật nào quy định cụ thể nào đề cập tới “thuốc lá điện tử”, “thuốc lá làm nóng”.

Theo đó, đối với thuốc lá thế hệ mới các cơ quan chức năng chỉ có thể xử lý đây là loại hàng hóa do nước ngoài sản xuất, không có hóa đơn chứng từ chứng minh nguồn gốc. Việc xử lý vì vậy chưa sát với hành vi vi phạm. Đây là một trong những nguyên nhân khiến việc buôn bán các nguồn hàng phạm pháp này diễn ra ngày một tăng, công khai thách thức cơ quan quản lý.

Chưa dừng lại ở đó, tình trạng thuốc lá thế hệ mới bày bán tràn lan thiếu kiểm soát sẽ tác động lớn tới sức khoẻ người tiêu dùng. Không được cung cấp thông tin đầy đủ về sản phẩm, sản phẩm không được cơ quan nhà nước kiểm soát về chất lượng và an toàn sản phẩm, nguồn gốc, xuất xứ hàng hóa khiến người tiêu dùng đối mặt với nguy cơ tác hại cao hơn, mặc dù mục đích khi chuyển đổi sang những sản phẩm này là để… giảm thiểu tác hại cho bản thân và cộng đồng.

Đó là chưa kể, nguy cơ những sản phẩm này tiếp cận với thanh thiếu niên là điều chắc chắn. Vì một khi chỉ quan tâm tới lợi nhuận, những kẻ buôn hàng không còn quan tâm tới đối tượng mua hàng của họ đã đủ 18 tuổi hay chưa, bất chấp quy định khắt khe của luật pháp, hay chỉ định sử dụng của nhà sản xuất hợp pháp.

Sự hiện diện của thuốc lá thế hệ mới trong cộng đồng đã và đang trở thành thực tế. Vì vậy, việc sớm có khung pháp lý dành cho những sản phẩm này đang trở thành nhu cầu bức bách và tạo ra áp lực cho các nhà quản lý.

Đến nay, luật dành cho các sản phẩm này đang được đề xuất cần quản lý riêng lẻ bao gồm thuốc lá thế hệ mới, thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Theo đó những sản phẩm có chứa thuần nguyên liệu thuốc lá (ví dụ như thuốc lá làm nóng) thì có thể xem xét để quản lý như là thuốc lá.

Được biết, hơn 60 quốc gia trên thế giới chính thức cho phép sản xuất hoặc nhập khẩu, phân phối trên thị trường các loại sản phẩm thuốc lá làm nóng. Tổ chức Hải quan thế giới (WCO) đã chính thức phân loại sản phẩm thuốc lá làm nóng theo mã HS.2403.99 (sản phẩm thuốc lá khác). Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khẳng định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá nên chịu sự điều chỉnh của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá (FCTC).

Đến nay, việc quản lý thuốc lá thế hệ mới như thế nào để phù hợp điều kiện trong nước cũng như góp phần giải quyết tình trạng buôn lậu vẫn là câu hỏi lớn của các cơ quan bộ ngành. Tuy nhiên, trong giai đoạn “sáng tối” này sẽ vô tình trở thành cơ hội cho “thế giới” buôn lậu tiếp tục trục lợi và biến tướng không ngừng, cũng như tranh thủ mọi thời cơ trước khi chính thức có luật ban hành.