Lâu đời hơn xác ướp Ai Cập

Arica, ở biên giới với Peru, được xây dựng trên những cồn cát của sa mạc Atacama - sa mạc khô hạn nhất thế giới.

Nhưng rất lâu trước khi thị trấn ven biển được thành lập vào thế kỷ 16, khu vực này là nơi sinh sống của người Chinchorro.

Văn hóa Chinchorro thu hút sự chú ý của công chúng hồi tháng 7 khi UNESCO đưa hàng trăm xác ướp ở Arica vào danh sách Di sản Thế giới. 

Các xác ướp Chinchorro lần đầu tiên được nhà khảo cổ học người Đức Max Uhle ghi lại năm 1917. Nhà khảo cổ học người Đức đã tìm thấy một số xác ướp được bảo quản trên một bãi biển nhưng phải mất nhiều thập kỷ nghiên cứu để xác định tuổi của những xác ướp này. 

Kỹ thuật định tuổi bằng carbon 14 cuối cùng xác định các xác ướp đã hơn 7.000 năm tuổi - nhiều hơn 2 thiên niên kỷ so với những xác ướp Ai Cập nổi tiếng. 

Văn hóa Chinchorro

Như vậy, xác ướp Chinchorro trở thành bằng chứng khảo cổ học lâu đời nhất được biết đến về ướp xác nhân tạo. 

Nhà nhân chủng học Bernardo Arriaza - chuyên gia về Chinchorro -  cho biết, người Chinchorro đã thực hành ướp xác có chủ đích. Tức họ dùng những phương pháp để bảo quản các thi thể thay vì ướp xác tự nhiên trong điều kiện khí hậu khô hạn dù một số thi thể được ướp xác tự nhiên cũng đã được phát hiện tại đây. 

Chuyên gia Arriaza giải thích, những vết rạch nhỏ sẽ được thực hiện trên cơ thể ướp xác. Trong quy trình ướp xác người Chinchorro, nội tạng được lấy ra ngoài, các khoang được làm khô... 

Để ướp xác người Chinchorro, thi thể sẽ được nhồi bằng các loại sợi tự nhiên và que để giữ khuôn sau đó khâu da lại. Mái tóc đen dày cũng sẽ được gắn lên đầu xác ướp. Xác ướp cũng được đắp mặt nạ bằng đất sét với chỗ hở cho mắt và miệng. 

Bước cuối cùng trong quy trình xác ướp cổ xưa của văn hóa Chinchorro là xác ướp được sơn màu đỏ hoặc đen đặc biệt. Sơn dùng để ướp xác làm bằng các chất màu từ khoáng chất, thổ hoàng, mangan và oxit sắt.

Phương pháp và cách tiếp cận ướp xác của người Chinchorro khác hẳn so với người Ai Cập, nhà nhân chủng học Bernardo Arriaza nhấn mạnh. 

Ướp xác ở Ai Cập dùng dầu và vải quấn đồng thời chỉ dành cho những người chết thuộc tầng lớp thượng lưu trong khi người Chinchorro ướp xác nam giới, phụ nữ, trẻ em, trẻ sơ sinh và thậm chí cả bào thai không kể địa vị của họ. 

Sống chung với xác ướp

Với hàng trăm xác ướp được tìm thấy ở Arica và các địa điểm khác trong thế kỷ qua, người dân địa phương đã học cách sống bên cạnh và thậm chí ở trên những xác ướp. 

Phát hiện những ngôi mộ cổ chứa xác ướp trong quá trình xây dựng công trình, hay những con chó trong nhà phát hiện ra xác ướp là điều quen thuộc với nhiều thế hệ người dân địa phương, theo BBC. Tuy nhiên, trong một thời gian dài, cư dân ở Arica không nhận ra ý nghĩ quan trọng của những xác ướp này. 

Nhà khảo cổ học Janinna Campos Fuentes chia sẻ: “Đôi khi cư dân kể cho chúng tôi nghe chuyện về cách bọn trẻ dùng hộp sọ để đá bóng và cởi quần áo ra khỏi xác ướp. Giờ đây chúng biết báo cho chúng tôi khi tìm thấy thứ gì đó và để nó nguyên vẹn". 

Cư dân địa phương vui mừng khi UNESCO công nhận tầm quan trọng của văn hóa Chinchorro. Người dân hợp tác chặt chẽ với một nhóm các nhà khoa học từ Đại học Tarapacá của Chile để hiểu được tầm quan trọng của Văn hóa Chinchorro và đảm bảo các địa điểm khảo cổ có giá trị được bảo tồn. 

Hiện tại, chỉ một phần nhỏ trong số hơn 300 xác ướp Chinchorro được trưng bày, phần lớn đặt tại Bảo tàng Khảo cổ học San Miguel de Azapa. Bảo tàng do Đại học Tarapacá sở hữu và điều hành, cách Arica 30 phút lái xe và có chiếu các đoạn phim về quá trình ướp xác.

Dự kiến Arica sẽ xây dựng bảo tàng lớn hơn để lưu giữ nhiều xác ướp hơn cũng như đào tạo người dân địa phương làm hướng dẫn viên để giới thiệu di sản với du khách. Thị trưởng Gerardo Espindola Rojas hy vọng xác ướp được đưa vào danh sách Di sản Thế giới sẽ thúc đẩy du lịch và thu hút thêm nguồn đầu tư.