Trên khắp thế giới, các dòng sông tự nhiên đang bị chia cắt bởi các đập thủy điện, đập nước và các rào cản khác. Đây là một trong những nguyên nhân lớn nhất nhưng ít được thừa nhận nhất gây mất đa dạng sinh học trên toàn thế giới, theo tờ The Conversation.

Theo một báo cáo mới của Chỉ số Sức sống của Hành tinh (Living Planet Index), sự phân mảnh của các dòng sông là nguyên nhân chính khiến quần thể cá di cư giảm 81% kể từ năm 1970 - tỉ lệ mất động vật hoang dã gấp 6 lần so với động vật sống trên đất liền hoặc dưới biển.

Những loài cá di cư này cần di chuyển giữa các phần khác nhau của sông, cửa sông và đại dương ở các giai đoạn khác nhau trong cuộc đời của chúng.

Ví dụ, cá hồi đi từ biển đến sông, hồ để sinh sản, trong khi lươn thì ngược lại.

Cá da trơn Dorado hay Goliath di cư hơn 11.000km từ nơi sinh sản ở vùng cao Andes đến khu vực ương dưỡng ở cửa sông Amazon.

Đó là lý do tại sao điều quan trọng là phải duy trì càng nhiều dòng sông chảy tự do càng tốt.

Tuy nhiên, nhu cầu ngày càng tăng về năng lượng tái tạo có nghĩa là có ít nhất 3.500 đập thủy điện đang ở các giai đoạn phát triển khác nhau trên khắp thế giới, khi hoàn thành sẽ tăng gần gấp đôi số lượng đập lớn trên Trái đất.

Chỉ riêng ở châu Âu đã có hơn 1 triệu đập chắn sông và ít nhất 16 triệu đập trên toàn thế giới. Chỉ khoảng 1/3 số con sông dài nhất thế giới vẫn chảy tự do và chưa đến 1/4 chảy thông suốt ra biển.

Sau khi tất cả các đập thủy điện mới được hoàn thành, 93% số sông trên Trái đất dự kiến sẽ được phân loại là bị chia cắt ở mức độ vừa phải đến nghiêm trọng.

Hậu quả khôn lường

Với các rào cản đang chặn các tuyến đường tự nhiên trên sông, không có gì ngạc nhiên khi số lượng loài cá nước ngọt di cư sụt giảm nghiêm trọng.

Theo báo cáo mới, những thiệt hại đáng báo động nhất là ở châu Mỹ Latinh và Caribe, nơi quần thể cá nước ngọt chỉ còn chưa bằng 1/10 so với năm 1970.

Khu vực này phụ thuộc nhiều vào thủy điện và đang bị đe dọa bởi nguy cơ hạn hán ngày càng tăng, nhưng hàng triệu người trực tiếp dựa vào những loài cá này để lấy thức ăn, sinh kế và văn hóa truyền thống. Do đó, cơn khát toàn cầu về năng lượng sạch, tái tạo có thể dẫn đến những hậu quả không lường trước được.

Dỡ đập

Một con sông ở Mỹ đang cho thấy một hướng đi khả thi. Trong một hoạt động chưa từng có nhằm khắc phục những thiệt hại sinh thái do việc xây đập gây ra, sáu con đập dọc theo hơn 640km sông Klamath ở bang Oregon đang được dỡ bỏ.

Sông Klamath sẽ chảy tự do, có những đoạn có nước chảy sau khi khô hạn gần 100 năm. Cá hồi di cư và cá hồi vân một lần nữa sẽ bơi lội tự do khắp lưu vực sông, cộng đồng bản địa sẽ được tiếp cận với nghề cá truyền thống và chất lượng nước sẽ được phục hồi.

Có nhiều lựa chọn trong việc loại bỏ hoàn toàn đập. Ở nhiều nơi trên thế giới, hoạt động của đập cũng đang được sửa đổi nhằm cố gắng làm cho dòng nước chảy tự nhiên hơn.

Có thể khắc phục được một số tác động thảm khốc do sự chia cắt sông gây ra đối với các loài cá di cư. Tuy nhiên, điều này sẽ phụ thuộc vào các biện pháp can thiệp kỹ thuật lớn và khẩn cấp, giúp cân bằng hiệu quả nhu cầu trữ nước trong các hồ chứa với nhu cầu của con người về đa dạng sinh học nước ngọt.