Sau khi từ chối tham gia Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), gần đây yêu cầu đàm phán lại Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA), ông Trump tiếp tục “tuyên chiến” với Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) nếu tổ chức này không nhượng bộ và xem xét lại các “luật chơi” mà ông Trump và chính quyền của ông cho rằng “bất công” với Mỹ.
Đàm phán song phương - vũ khí của ông Trump
Trước động thái cứng rắn của Tổng thống Donal Trump, cựu Tổng giám đốc WTO Pascal Lamy cho rằng, chủ ý của ông Trump muốn nâng cao vai trò của Mỹ để đạt tới lợi ích cao nhất (mà sự đánh đổi phải bỏ ra thấp nhất) hoặc chối bỏ những gì đã quy ước giữa các quốc gia tham gia WTO mà ở đó, Mỹ đã từng đóng vai trò vô cùng quan trọng để xây dựng thành “hình hài” như hiện nay.
Nhưng nếu điều đó xảy ra, thế giới sẽ phải thiết lập một khuôn khổ mới mà không có Mỹ để bảo vệ cơ chế kinh tế đa phương, giúp nền kinh tế thế giới tránh khỏi một cuộc chơi theo kiểu “luật rừng”. Khi ấy, nước Mỹ - trở thành một thể chế nằm ngoài sự bảo hộ so với phần còn lại của thế giới, các quốc gia sẽ tự do áp đặt với hàng hóa của Mỹ. Nói cách khác, kinh tế Mỹ sẽ bị cô lập với phần còn lại của thế giới - đây thực sự sẽ là một thảm họa với nền kinh tế Mỹ.
Tuy nhiên, đó chỉ là một nguy cơ và ai cũng hiểu được đằng sau đó Mỹ đã “thủ” sẵn một thứ vũ khí vô cùng lợi hại: Muốn vào thị trường Mỹ hãy đàm phán song phương. Thị trường Mỹ là thị trường lớn nhất thế giới, tất cả các quốc gia khác đều muốn xâm nhập và bán được hàng hóa của mình trên nước Mỹ, đồng thời cũng có nhu cầu nhập khẩu số lượng lớn hàng hóa của Mỹ, chủ yếu là các loại hàng hóa có giá trị trí tuệ cao.
Và ở cuộc chơi ấy, kẻ mạnh sẽ lấn át – và chẳng ai mạnh hơn kinh tế Mỹ ở tư thế song đấu. Donal Trump biết rõ điều đó để biến nguy cơ ấy thành vũ khí của mình.
Rời bỏ WTO? Không phải chuyện dễ dàng!
Trong khi Tổng thống Mỹ mạnh mẽ lên án cơ chế bất công của WTO, Tổng giám đốc đương nhiệm của WTO ông Roberto Azevedo lại đang thể hiện một sự nhượng bộ khi cho biết đang tìm kiếm đối thoại với Mỹ để giải quyết những mâu thuẫn đang gây bức xúc. Ông Azevedo nhận định: “Nếu WTO cải thiện, đây sẽ là tín hiệu phát triển đáng mừng".
Rõ ràng, quan chức của WTO lo ngại một sự khủng hoảng kinh tế thế giới có thể diễn ra bởi Mỹ dù ở hoàn cảnh nào vẫn đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Việc Mỹ rút khỏi WTO sẽ gây ra các hệ lụy mà từ đó, có thể tạo thành hiệu ứng gãy đổ các thể chế đã được xây dựng vững chắc từ hơn 50 năm qua.
Thế nhưng, ngoài những nguy cơ mà Mỹ phải đối mặt, muốn rời WTO, chính quyền của ông Trump phải vượt qua khó khăn tại lưỡng viện ở Quốc hội Mỹ. Ý chí của ông Trump phải được Quốc hội Mỹ thông qua, trong đó, không phải nghị sĩ nào cũng ủng hộ những chính sách “kỳ quặc” của ông, kể cả các nghị sĩ thuộc Đảng Cộng hòa.
Cơ hội nới lỏng “luật chơi”
Với mục đích chỉ vì lợi ích nước Mỹ của chính quyền Trump như hiện nay và với tính cách của ông Donal Trump, việc Mỹ rút khỏi WTO là điều hoàn toàn có thể xảy ra. Thế nhưng việc Mỹ rút khỏi WTO được các chuyên gia kinh tế cho rằng không phải “ngày tận thế”. Thậm chí, vắng Mỹ còn có thể là cơ hội tốt để cải tổ các thỏa thuận trong WTO, giúp các nước tham gia cảm thấy “dễ thở” hơn.
TS Nguyễn Đức Thành (Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách) cho rằng thiếu Mỹ, sẽ tạo ra sự hỗn loạn trong ngắn hạn đối với nền kinh tế thế giới. Nhưng rõ ràng khi ấy, các quốc gia sẽ phải thiết lập một cơ chế - hay một “luật chơi” mới để hạn chế lối hành xử theo kiểu “luật rừng”, dù cho để cơ chế ấy hoàn thiện như WTO hiện nay sẽ phải mất khá nhiều thời gian.
Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan lại tin rằng, giống như TPP trước đây, WTO vẫn sẽ tồn tại dù có Mỹ hay không. Thậm chí, thiếu Mỹ, “luật chơi” sẽ dễ thở hơn cho các nước và cũng “chẳng quốc gia nào dại gì theo Mỹ rời khỏi WTO”.