Năm 2009, nhằm ứng phó cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu tồi tệ nhất kể từ cuộc Đại suy thoái, ASEAN đã ký ATIGA nhằm tăng cường cam kết về một nền thương mại khu vực mở và hội nhập. Ngày 16.3 vừa qua, trước đại dịch COVID-19 chưa từng có và các cuộc khủng hoảng địa chính trị gia tăng, các Bộ trưởng Kinh tế ASEAN đã khởi động các cuộc đàm phán chiến lược để nâng cấp ATIGA. 

Việc nâng cấp ATIGA, với tư cách là hiệp định thương mại hàng đầu của ASEAN, sẽ tạo cho ASEAN vị thế kinh tế mạnh mẽ hơn để đáp ứng với những chuyển dịch cơ cấu toàn cầu sắp tới do chuyển đổi công nghệ và quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế tuần hoàn mang lại.

ATIGA: Dấu ấn của hội nhập kinh tế ASEAN

ATIGA phát triển từ các hiệp định thương mại trước đó của ASEAN. Chương trình thuế quan ưu đãi có hiệu lực chung (CEPT), được ký kết năm 1992, là tiền thân trực tiếp của ATIGA. Sau khi sửa đổi CEPT vào năm 1995 và 2003, ASEAN đã nhất trí về một thỏa thuận mới, trở thành ATIGA.

Kết quả quan trọng nhất của ATIGA là giảm thuế quan thương mại nội khối ASEAN xuống mức 0 đối với hầu hết các loại hàng hóa. Đến nay, hơn 98% tất cả các dòng thuế có thuế suất bằng 0.

Quan trọng hơn, ATIGA đã thiết lập một loạt các biện pháp để giúp các doanh nghiệp điều chỉnh các quy tắc thương mại. Ví dụ, Cơ chế một cửa ASEAN ngày nay cho phép trao đổi các chứng từ thương mại theo hình thức điện tử, chẳng hạn như giấy chứng nhận xuất xứ và tờ khai hải quan, cho tất cả các cơ quan hải quan của 10 nước ASEAN. Một ví dụ khác là Kho lưu trữ Thương mại ASEAN, đóng vai trò như một nguồn thông tin duy nhất về thuế quan, quy định và thủ tục hành chính.

Các biện pháp này đã góp phần thúc đẩy tăng trưởng thương mại ASEAN. Từ năm 2010 đến năm 2020, thương mại nội khối ASEAN đã tăng từ 500 tỉ USD lên 630 tỉ USD vào năm 2019, chiếm khoảng 24% tổng thương mại của khối. Thị phần của ASEAN trong thương mại thế giới tăng đều đặn từ khoảng 6% năm 2010 lên 8% năm 2019, cho thấy tốc độ tăng trưởng thương mại nhanh hơn các khu vực khác và phản ánh bản chất hướng ngoại của hội nhập ASEAN. Đồng thời, ASEAN vẫn là một trong những khu vực nhận đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) nhiều nhất, chỉ đứng sau Trung Quốc.

Bối cảnh toàn cầu đang thay đổi

Một thập kỷ kể từ khi ATIGA được triển khai lần đầu tiên vào năm 2010, thế giới đang chứng kiến những thay đổi về cơ cấu trong các mô hình thương mại toàn cầu và hội nhập khu vực. Thứ nhất, mạng lưới chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là ở Châu Á đang chuyển dịch, một phần được kích hoạt bởi căng thẳng thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc. Hầu hết các công ty đang xem xét chiến lược Trung Quốc+1 trong chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi ASEAN là một địa điểm thay thế đáng kể. 

Kết hợp với những cú sốc do thiên tai gây ra, đại dịch COVID-19, sự gián đoạn chuỗi cung ứng và các cuộc xung đột quân sự hiện đang diễn ra ở Châu Âu, các chuỗi cung ứng toàn cầu đang dễ bị tổn thương hơn bao giờ hết. Một ATIGA được nâng cấp cần phải đối phó với những thách thức này và củng cố ASEAN để tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp toàn cầu.

Thứ hai, tiến bộ công nghệ nhanh chóng đang thúc đẩy các mô hình thương mại mới và dẫn đến các loại hàng hóa và dịch vụ mới. Giao dịch điện tử không giấy tờ và thương mại điện tử đang thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Thứ ba, ASEAN đã mở rộng quy mô và phạm vi hội nhập bao gồm cả Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đặc biệt là khi Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) có hiệu lực trong năm nay. Cùng với RCEP, ASEAN đang xem xét và nâng cấp các hiệp định kinh tế của riêng mình như ATIGA và một số Hiệp định ASEAN+1 để đảm bảo các hiệp định này tiếp tục phù hợp với các doanh nghiệp và các bên liên quan khác trong khu vực.

ATIGA hướng tới tương lai

Việc nâng cấp ATIGA kịp thời là điều cần thiết để đáp ứng và đi trước những thay đổi toàn cầu này, đồng thời  phù hợp với chương trình nghị sự mang tính chuyển đổi của ASEAN. ATIGA được nâng cấp sẽ đơn giản hóa hơn nữa các quy tắc xuất xứ hàng hóa, mở rộng việc áp dụng các công nghệ thương mại và chứng từ số hoá, đồng thời hài hòa hóa các quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật. Nó cũng sẽ tạo thuận lợi cho thương mại cho các doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa, giải quyết các mối quan tâm về tính bền vững và tuần hoàn, cũng như thúc đẩy thương mại kỹ thuật số.

Một ATIGA được nâng cấp và hướng tới tương lai sẽ có những tác động đáng kể đến các doanh nghiệp và các bên liên quan khác. Nó sẽ nâng cao vị thế của ASEAN trong chuỗi cung ứng toàn cầu, giảm chi phí thương mại, giảm các rào cản pháp lý, giải quyết các nút thắt hậu cần và đưa ASEAN vào con đường tăng trưởng kinh tế bền vững và bao trùm hơn.

Việc ATIGA được ký kết vào năm 2009 và khởi động đàm phán nâng cấp vào năm 2022 đều là những thời điểm lịch sử thế giới và khu vực nảy sinh những yếu tố khó lường, phức tạp. Tuy nhiên, đó là cơ hội vàng để ASEAN củng cố vị thế của mình trong một thế giới đang thay đổi.