Chưa từng có tiền lệ trong 5 thế kỷ

Sông Hoàng Hà ở Trung Quốc được đặt tên theo màu của nước sông bởi nước chứa đầy trầm tích, vốn có thể lên tới 34kg/m3 nước - tỉ lệ gấp 34 lần so với sông Nile ở Châu Phi.

Trải dài 5.464km, sông Hoàng Hà bắt đầu từ khu vực cao nguyên ở tỉnh Thanh Hải, phía tây bắc Trung Quốc và đổ ra biển Bột Hải ở tỉnh Sơn Đông, phía đông Trung Quốc.

Những đồng bằng trù phú góp phần khiến Hoàng Hà trở thành cái nôi của nền văn hóa Trung Quốc cổ đại. Tuy nhiên, trầm tích lắng đọng với lượng lớn ở sông Hoàng Hà khiến lòng sông bị nâng lên, dẫn tới lũ lụt nghiêm trọng trong nhiều năm và cướp đi nhiều sinh mạng. 

Nghiên cứu về lượng trầm tích ở sông Hoàng Hà đã được một nhóm thực hiện kéo dài hơn một thập kỷ.

Theo đó, các nhà khoa học từ Viện Môi trường Trái đất thuộc Viện Khoa học hàn lâm Trung Quốc ở Tây An, do nhà địa lý An Zhisheng dẫn dắt, đã tìm cách tái tạo lại sự thay đổi của sông Hoàng Hà từ năm 1492. 

Để thực hiện nghiên cứu này, họ thu thập dữ liệu vòng gỗ hàng năm của cây cối trong khu vực để xác định dòng chảy của sông Hoàng Hà mỗi năm. Theo phương pháp này, các khoa học có thể ước tính lượng xói mòn đất và giải đáp xem có bao nhiêu trầm tích đã trôi xuống sông.

Theo báo cáo nghiên cứu đăng trên tạp chí Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, các nhà nghiên cứu nhận thấy sự sụt giảm mạnh về dòng chảy và trầm tích trên sông Hoàng Hà trong vài thập kỷ gần đây là  "chưa từng có tiền lệ trong 5 thế kỷ qua". 

Tác động chính từ con người

Sông Hoàng Hà là trung tâm của nền văn hóa Trung Quốc và tình trạng của Hoàng Hà được xem là có ý nghĩa sâu sắc. Những lần nước sông trong hơn từng được ghi nhận trong sử sách và được xem là tín hiệu tốt lành trời ban. 

Cứ vài thập kỷ hiện tượng này lại xảy ra. Tuy nhiên, các nhà khoa học nói rằng, việc nước sông Hoàng Hà trong hơn thời gian gần đây không hoàn toàn là tín hiệu tốt. 

Theo đó, chu kỳ đục - trong của sông Hoàng Hà được xác định bởi các yếu tố tự nhiên như chu kỳ khí quyển toàn cầu và khí hậu khu vực. Tuy nhiên, từ những năm 1960 tới nay, chu kỳ này bắt đầu giảm dần và "biến mất hoàn toàn" trong những năm gần đây. 

Gió mùa hè Châu Á suy yếu đã giảm lượng mưa tổng thể ở vùng sông Hoàng Hà nhưng các nhà khoa học nói rằng yếu tố này chỉ giải thích một phần rất nhỏ cho sự thay đổi kể trên. 

Các hoạt động tăng cường của con người trong khu vực, như tưới tiêu cho nông nghiệp và các chiến dịch trồng cây quy mô lớn, đã làm tăng nguồn thực phẩm và cải thiện cuộc sống nhưng cũng sử dụng một lượng nước rất lớn, nghiên cứu chỉ ra. 

Nghiên cứu ước tính, dòng chảy vào sông Hoàng Hà đã giảm ít nhất một nửa do các hoạt động này, từ mức trung bình hàng năm khoảng 40 tỉ mét khối trong 500 năm qua còn khoảng 20 tỉ mét khối hiện nay.

Khi dòng chảy ít hơn, trầm tích của sông Hoàng Hà ít hơn và lượng nước cũng ít hơn. Do đó, dòng chảy sông Hoàng Hà cũng chậm hơn và mang ít phù sa về hạ lưu hơn. 

Các nhà khoa học dự báo, bồi tích ở lòng sông Hoàng Hà sẽ chậm lại hoặc thậm chí đảo ngược - diễn tiến có thể giúp giảm nguy cơ lũ lụt nhưng cũng có thể gây mất ổn định bờ sông ở nhiều khu vực. Kịch bản xấu nhất là sông Hoàng Hà có thể cạn kiệt nước. Nếu điều đó xảy ra, các nhà khoa học cảnh báo, sẽ có tác động thảm khốc với sự sống còn của cư dân ở hạ lưu sông Hoàng Hà. 

Có 9 con đập trên sông Hoàng Hà bị chỉ trích làm chậm dòng chảy và ngăn trầm tích. Sau khi các con đập được xây dựng, những đoạn sông ở hạ lưu bị khô cạn trong vài tháng mỗi năm trong giai đoạn từ 1995-1998. 

Tuy nhiên, các nhà khoa học phối hợp với chính phủ trong cuộc khủng hoảng này cho rằng hiện tượng này xảy ra là do quản lý kém chứ không phải ở bản thân các con đập. Kể từ đó việc vận hành các con đập được cải thiện và từ đó tới nay, sông Hoàng Hà chưa từng ghi nhận tình trạng cạn khô.