Quy mô nhỏ - nhọc nhằn - rủi ro
So với 10 năm trước - năm 2007, khi Việt Nam gia nhập WTO, tổng kim ngạch XK của cả nước năm 2017 gấp 4,4 lần, song XK hàng NN chỉ gấp 2,7 lần. Chè vẫn ỳ ạch, kim ngạch 10 năm trước là 131 triệu USD, đến năm 2017 chỉ lên 229 triệu USD, tăng chưa đầy gấp đôi (74,8%).
Nhóm hàng NN gồm 10 mặt hàng, song kim ngạch XK chỉ bằng 74% một mặt hàng điện thoại (năm 2017 đạt 45 tỉ USD). Để có chừng ấy kim ngạch (33,5 tỉ USD) phải đánh đổi bao nhọc nhằn, rủi ro của hàng chục triệu lao động, quần quật 4 mùa.
XK nông phẩm vẫn “kiên trì” với gánh hàng thô, lổn nhổn cấp loại, phẩm cấp thấp, không an toàn, thương hiệu cho người khác “mượn”... Yếu điểm này là cái “huyệt” mà đối tác luôn “điểm”: Ép cấp, ép giá, trả về, “tặng” thẻ vàng...
Hàng NN vẫn còn căn bệnh kinh niên “tăng trưởng nóng” mà cà phê, hạt điều từng nhiễm, nay lây đến hạt tiêu. Năm 2017, số lượng XK hạt tiêu tăng 20,9% nhưng kim ngạch lại giảm 21,7%, do đỏng đảnh thị trường, song do cả việc ồ ạt tăng diện tích dẫn tới chất lượng chưa tương xứng. Năm 2017, hạt tiêu vẫn trong TOP XK 1 tỉ USD trở lên, nhưng việc thua năm 2016 được dự báo sớm.
XK hàng NN tiềm ẩn rủi ro vì chủ yếu vẫn ”chui” qua cửa khẩu biên mậu vào phía Bắc... Hàng năm, đến hẹn thu hoạch rộ lại… dính.
Vẫn phải nhập khẩu nguyên liệu để sản xuất hàng XK
Trong năm 2017, khu vực nông nghiệp đã NK 13,6 tỉ USD nguyên liệu liên quan tới XK hàng NN. Thủy sản XK được 8,3 tỉ USD, thì phải NK 1,4 tỉ USD nguyên liệu. Các cặp số tương tự của hạt điều là 3,5 tỉ USD và 2,5 tỉ USD; cao su là 2,2 tỉ USD và 1 tỉ USD; ngô không có số liệu XK và nhập khẩu là 1,5 tỉ USD; đồ gỗ là 7,6 tỉ USD và 2,2 tỉ USD... Về rau quả, năm 2017 XK rau quả được 3,5 tỉ USD, tăng 43% so với 2016 thì phải NK 1,5 tỉ USD, tăng 68%. Dù NK rau xếp trong mục “hàng nhập khẩu cần phải kiểm soát” song không thể kiểm soát nổi. Nguy cơ nông phẩm nội bị rau quả ngoại chèn ép sẽ tăng theo đà hội nhập, với các FTA có hiệu lực bởi không chỉ đưa vào bằng đường chính tắc. Còn phải NK tới 5,7 tỉ USD hàng phụ trợ cho sản xuất NN để làm thức ăn gia súc, phân bón, thuốc trừ sâu… Như vậy đã phải NK tới 19 tỉ USD, tương đương quá nửa kim ngạch XK hàng NN. Nếu tính cả phần xăng, dầu, mỡ, máy móc, nông, ngư cụ NK phục vụ NN thì xuất siêu của hàng NN chưa thuyết phục.
Hàng NN đều có khối lượng rất lớn, chỉ tính 6 mặt hàng XK có thống kê số lượng là hạt điều + cà phê + chè + gạo+ sắn+ cao su, đã tới 14,9 triệu tấn; còn NK ngô là 7,8 triệu tấn, 4,6 triệu tấn phân bón…, trong khi logistic của Việt Nam vẫn thất thế, hiệu quả của XK và NK hàng NN càng khiêm tốn.
Toan tính mới
Năm 2018, theo Bộ NNPTNT, vẫn phải tiếp tục tái cơ cấu ngành NN. Bất luận sản phẩm gì phải hội đủ các tiêu chí Xanh - Sạch - An toàn. Việc mở rộng thị trường dù khả quan nhưng chỉ là bước đầu. Yêu cầu của nhà nhập khẩu, người tiêu dùng không dừng lại, không châm chước, đòi hỏi việc nâng cấp sản phẩm và công tác thị trường phải quyết liệt hơn. Việc công nghiệp hóa nông nghiệp, áp dụng công nghệ mới, công nghệ sinh học vừa là đòi hỏi bức bách nhưng thời cuộc tạo cơ hội thực hiện. Điểm nhấn là tận dụng cơ hội đó thế nào hay để nó vùn vụt trôi như “bóng câu qua cửa sổ” (!).