Thưa bộ trưởng, bộ trưởng có thể nói rõ hơn về dự kiến việc thu phí rác sinh hoạt theo khối lượng. Có nghĩa ai xả nhiều rác sẽ phải trả nhiều tiền hơn theo Dự luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi)?
- Bộ trưởng Trần Hồng Hà: Việc thu phí rác sinh hoạt theo khối lượng có nghĩa là không đánh đồng bình quân, thu theo kiểu 10.000 – 20.000 đồng mỗi hộ mà tính trên lượng rác, đo bằng khối lượng, thể tích.
Thông thường đo bằng khối lượng thì không thực tế nên chủ yếu người ta đo bằng thể tích, trên bao bì đó người ta tính khoảng bao nhiêu mét khối rác, tính theo thể tích là phù hợp hơn.
Còn tính theo lượng có nghĩa là anh ta xả ra khối lượng nhiều, tức thể tích nhiều thì anh phải trả tiền nhiều, chứ không đánh đều, bình quân.
Vậy việc đo khối lượng hay thể tích rác được thực hiện ra sao, thưa bộ trưởng?
- Có nhiều cách thực hiện. Nhiều nước tính tiền thu gom, xử lý rác qua việc bán bao bì đựng rác. Người dân sẽ thực hiện phân loại rác theo các loại bao bì đựng rác với màu sắc khác nhau. Mỗi bao bì sẽ có các thể tích khác nhau, theo đó dựa vào lượng rác qua các bao bì này để thu tiền thu gom, xử lý rác.
Vấn đề này được thiết kế thế nào trong luật, thưa bộ trưởng?
- Vấn đề này không quy định cụ thể trong luật mà sẽ đưa ra nguyên tắc, trên cơ sở đó các địa phương quy định cụ thể quá trình đó. Việc này có thể cụ thể hoá bằng nghị định, thông tư chứ không đưa vào chi tiết khi đưa ra dự luật này.
Dự luật chỉ nói nguyên tắc là không tính tiền xử lý rác “đổ đồng” mà trên cơ sở người nào xả rác ra nhiều thì phải trả nhiều hơn. Tức là dựa trên lượng rác, thông thường các nước dựa vào thể tích túi bao bì. Còn việc quy định màu nào, chia bao nhiêu loại túi, cách tính toán thế nào thì sẽ do văn bản dưới luật hướng dẫn.
Thưa bộ trưởng, với thực tế nhiều người còn có thói quen vứt rác vừa bãi, vứt trộm nữa, việc này liệu có thực thi được, và có lộ trình thực hiện việc này?
- Đúng là như vậy. Hàn Quốc mất 10 năm để thực hiện được vấn đề này. Thực thi được hay không thì quan điểm, chủ trương của luật pháp phải phù hợp thực tế. Khi đưa ra chính sách như vậy phải xác định trách nhiệm người dân phân loại, đến thu gom thế nào, tức là phải có sự đồng bộ giải pháp từ người dân, cho đến khâu cuối cùng là xử lý trên chặng đường thu gom, phân loại.
Quan trọng hơn nữa là người dân có nhận thức đầy đủ vấn đề này hay không. Vì đây là việc người dân trực tiếp làm, trực tiếp giải quyết vấn đề bảo vệ sức khoẻ cho chính mình. Nếu người dân ủng hộ được và trực tiếp làm thì sẽ thành công. Nhà nước đảm bảo các điều kiện để làm sao từ khi người dân phân loại thì có chính sách khuyến khích người dân tham gia vào quá trình này và người dân cũng được thụ hưởng qua việc phân loại đó. Nhà nước cũng phải đầu tư ngay để đảm bảo tính đồng bộ từ quá trình vận chuyển, đã phân loại thì phải phân loại từ vận chuyển và phải đến công nghệ xử lý khác nhau với các loại rác khác nhau.
Loại tái chế tái sử dụng thì tách riêng ra, xử lý có nhiều cách như đốt, đưa thành nhiệt năng, xử lý bằng cách biến thành thực phẩm sinh khối, biến thành khí… thì phải đồng bộ.
Ta có nhiều mô hình khác nhau nhưng làm sao hiệu quả tuyên truyền để bà con hiểu làm việc này phải đi vào thực chất. Xả rác ra thì phải có sự giám sát của người dân chứ không thể chỉ cơ quan nhà nước giám sát. Hiện ta có nhiều chế tài xử lý, nhưng quan trọng nhất là trách nhiệm giám sát và cách tổ chức cộng đồng.
Người dân được hưởng lợi như nào khi tuân thủ phân loại rác?
- Có loại rác mà không phải là rác, ví dụ đó là giấy, là đồ nhựa.. Nếu người dân gom lại, phân loại thì cái đó không phải trả tiền, người dân chỉ phải trả tiền những cái gì mà đầu tư xử lý.
Nếu nghiên cứu tốt thì những nhà sản xuất những sản phẩm mà họ cam kết thu gom, tái chế thì khi người dân thu gom lại và những sản phẩm này được nhà máy thu gom lại thì sẽ có cơ chế tính toán giá thành có lợi hơn cho người dân.
Thứ hai, khi phân loại rồi thì người thu gom sẽ tính toán phù hợp với từng điều kiện của người dân, chính sách nhà nước sẽ nghiên cứu vấn đề này để hỗ trợ cho người dân.
Chúng ta có lo ngại chi phí rác thải của người dân tăng lên?
- Như đã nói, rác thải sinh hoạt người dân nhiều đối tượng rất khác nhau. Có người sẵn sàng chi trả nhưng có người khó khăn nên hỗ trợ cho người dân trong việc phân loại rác, xử lý rác.
Nhà nước sẽ quan tâm vấn đề này, hỗ trợ chi phí một phần người đóng góp, chi phí nhà nước bổ sung và để những nhà cung cấp dịch vụ đảm bảo được lợi nhuận tối thiểu duy trì hoạt động sản xuất. Đó là những điều chúng ta phải làm và luật phải quy định điều đó. Có như vậy mới xã hội hoá được. Bởi muốn xã hội hoá, những ngành mà Nhà nước không làm mà xã hội làm thì phải theo cơ chế thị trường. Và làm theo thị trường là phải có lợi nhuận.
Thưa ông, có ý kiến cho rằng cần phải tăng chế tài xử phạt với hành vi xả thải môi trường?
-Với người dân phải có sự nâng cao nhận thức, cả cộng đồng vào cuộc. Vứt rác không chỉ là vi phạm môi trường mà còn là hành vi mang tính chất văn hoá, là gương cho con cái noi theo, là chuẩn mực đạo đức. Phải đồng bộ giải pháp đó. Nhưng phải phạt để nhớ, không nhờn luật, không thể là phạt và cho qua.
Đối với các doanh nghiệp thì trong Luật cũng đặt ra những vấn đề về mặt thanh tra, xử phạt hành chính. Với các doanh nghiệp, nhà máy lớn không tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường có thể sẽ phải thanh tra đột xuất và thanh tra không thông báo trước.
Việc xử lý vi phạm không chỉ ở khung mức cao nhất mà phải bằng mức chi phí mà nhà sản xuất cố tình vi phạm, trốn tránh để mang lại lợi nhuận phi pháp của mình. Điều này rất quan trọng. Còn đưa ra mức như thế nào đó thì phải được Quốc hội cho phép - nhưng quan điểm là phải xử phạt thật nghiêm, tiền xử phạt đủ lớn để răn đe.
Xin cảm ơn bộ trưởng!