Trong căn nhà nhỏ của mình trên phố Tràng Thi (TP. Hà Nội) những ngày cuối năm, ông Đỗ Đăng Long (sinh năm 1928) không khỏi xúc động kể cho chúng tôi nghe về những năm tháng gian truân tại Nhà tù Hỏa Lò.
Gánh vác nhiệm vụ “bí mật” trên vai, mặc dù quân địch đã ra sức tra tấn dưới mọi hình thức nhưng ông vẫn một lòng kiên trung, không hề lung lay ý chí trong thời gian bị giam cầm ở đây.
Trong thời gian làm việc tại phòng Nghiên cứu Chính trị - Ủy ban Kháng chiến hành chính Hà Nội (nay là Văn phòng Thành ủy Hà Nội), ông Long được Bí thư Thành ủy Trần Quốc Hoàn giao trọng trách tổng hợp, theo dõi hoạt động của các quận, huyện ở ngoại thành. Từ đó, nắm bắt tình hình địa phương, hướng dẫn cán bộ nghiên cứu và học tập chính trị, xây dựng lực lượng quần chúng vững mạnh.
Do một số cơ sở tại vùng địch bất ngờ bị phá vỡ, tháng 5.1951, Bí thư Thành ủy đã tin tưởng giao nhiệm vụ “bí mật” cho ông trực tiếp vào nội thành hoạt động cách mạng. T
rước khi giao nhiệm vụ, ông Trần Quốc Hoàn đã hết lời căn dặn, động viên ông Long khi vào vùng địch phải hết sức cẩn thận, phía trước còn gặp nhiều gian khổ... nhưng đó cũng chính là “phép thử” nghị lực, bản lĩnh của người cách mạng.
Đúng một tuần sau, ông Long lên đường nhận nhiệm vụ. Để đi hết vùng tự do, ông phải men theo con đường ngoằn nghèo do một đồng chí giao thông viên bị cụt tay dẫn đi. Tối hôm trước khi vào nội thành, hai người đã nghỉ chân tại một làng thuộc vùng trũng huyện Phú Xuyên.
Đêm trăng sáng, nghe bọn trẻ ở đây ca hát bài “Ai yêu Bác Hồ Chí Minh hơn thiếu niên nhi đồng”, “Tiến quân ca”... ông Long càng thêm bồi hồi, lòng khao khát tự do mãnh liệt.
Để có cơ sở hoạt động hợp pháp, ông Long buộc phải làm gia sư cho hai cháu nhỏ con tỉnh trưởng Bắc Ninh. Rồi làm thẻ căn cước, biên lai học Tiếng Anh, biên lai học đệ nhị Trường tư thục Thăng Long.
Công việc thuận lợi nhưng chưa được bao lâu thì ông bị bắt về Sở Mật thám Hà Nội thẩm vấn, tra tấn rất dã man. Sau nhiều ngày thẩm vấn không kết quả, chúng bất lực phải đưa ông về trại O - nhà tù Hỏa Lò.
Trong ký ức của ông Đỗ Đăng Long, vào dịp Tết Nhâm Thìn (năm 1952) để xua tan không khí u ám trong các phòng giam, ông và những chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày đã dùng chiếc chăn chiên Nam Định, giấy bóng gói kẹo cắt thành một ngôi sao dán vào giữa làm thành lá cờ Tổ quốc. Sau đó, cùng trại trưởng tổ chức chào cờ, hát Quốc ca đêm 30 Tết năm ấy.
“Sáng hôm sau, giám thị Nhà tù Hỏa Lò đã cho tiến hành truy khai và lục soát toàn trại. Lá cờ làm bằng cái chăn chiên được tôi nhanh trí gấp gọn lại, bỏ vào trong một chiếc túi vải và đặt ngay ngắn phía đầu phản gỗ chỗ tôi nằm, may mắn là địch không phát hiện ra.
Giây phút giao thừa năm Nhâm Thìn đó tuy diễn ra ngắn ngủi, nhưng điều đó thể hiện sự quyết tâm một lòng hướng về tổ quốc của nhiều tù nhân chốn lao tù” - ông Đỗ Đăng Long tâm sự.