Trong thời kỳ hoàng kim với tư cách trùm ma túy bị truy nã gắt gao nhất thế giới, trùm ma túy Colombia Pablo Escobar không thể ngờ rằng, có ngày người Mexico - khi đó chủ yếu là những kẻ buôn lậu cho người Colombia - lại điều hành đế chế mà y đã gây dựng. 

Từ chỗ chỉ là điểm dừng chân trên con đường buôn lậu đến Mỹ trong những năm 1980 và 1990, các băng đảng Mexico đã chiếm phần lớn hoạt động, tài trợ cho việc sản xuất ma túy ở Colombia và kiểm soát các chuyến hàng qua Trung Mỹ đến Mỹ. 

"Quyền lực đã chuyển từ người Colombia sang người Mexico, bởi vì những người kiểm soát những phần sinh lời nhiều nhất của hoạt động này đã thay đổi" - Kyle Johnson, chuyên gia tại Quỹ Ứng phó Xung đột ở Bogota, chia sẻ với AFP.

Trong hơn một thập kỷ vào những năm 1980, Escobar và băng đảng Medellin của y đã thống trị hoạt động buôn bán cocaine toàn cầu cùng với các đối thủ là băng đảng Cali. Cali chiếm quyền kiểm soát hoạt động buôn bán ma túy sau khi Pablo Escobar bị cảnh sát tiêu diệt năm 1993.

Bốn mươi năm sau cuộc chiến chống ma túy của Mỹ, Colombia vẫn là nhà sản xuất cocaine lớn nhất thế giới và Mỹ là nước tiêu thụ lớn nhất.

Một kg cocaine, được bán với giá dưới 1.000USD ở Colombia nhưng có giá lên tới 28.000USD ở Mỹ và khoảng 40.000USD ở Châu Âu, theo trang web InSight Crime.

Việc các trùm ma túy bị tiêu diệt, đầu tiên là Escobar, sau đó là anh em Rodriguez Orejuela của băng đảng Cali, đã dẫn tới những hệ quả không ai nghĩ tới. Những kẻ buôn bán ma túy ở Colombia đã phân hóa thành các nhóm nhỏ hơn, khó truy tìm và tiêu diệt hơn. Việc này cũng để lại khoảng trống cho các băng đảng Mexico thế chân. 

Vào những năm 1990, "có một kiểu phân công lao động" trong đó người Colombia sản xuất và đóng gói cocaine chuyển đến bờ biển Thái Bình Dương hoặc Caribe, sau đó việc trung chuyển sang Mỹ do người Mexico thực hiện, tướng cảnh sát đã nghỉ hưu và là cựu phó tổng thống Colombia Oscar Naranjo nói.

Ngày nay, người Mexico kiểm soát một số khía cạnh của hoạt động bán, vận chuyển cocaine trực tiếp từ Colombia đến Mỹ bằng tàu cao tốc hoặc tàu bán ngầm. 

Với thị trường Mỹ phần lớn nằm trong tay người Mexico, các băng đảng Colombia chuyển hướng đến Châu Âu. Esteban Melo - điều phối viên của Văn phòng Liên Hợp Quốc về Ma túy và Tội phạm ở Colombia - cho hay, trong 3 năm qua, ma túy từ quốc gia Nam Mỹ này đã được vận chuyển với số lượng rất lớn bằng tàu chở hàng đến Tây Ban Nha, Bỉ hoặc Hà Lan.

Những kẻ buôn người Mexico nổi tiếng ở Colombia với tên gọi "Những kẻ vô hình", ông Melo nói. "Họ không cần lộ diện, không cần cả đơn vị vũ trang đứng sau vì họ không tham gia vào các tranh chấp lãnh thổ để buôn lậu", ông giải thích.

Theo thanh tra nhân quyền của Colombia, hiện có khoảng 40 người Mexico bị giam giữ trong các nhà tù ở Colombia, chủ yếu về tội buôn bán ma túy.

Nhiều người được cho là thuộc các băng đảng thế hệ mới Sinaloa và Jalisco hùng mạnh của Mexico, hầu hết bị bắt tại những khu vực mà cocaine được vận chuyển qua Thái Bình Dương, Caribe và từ biên giới với Venezuela.

Các băng đảng Mexico hiện nay kiểm soát mọi thứ, từ trồng trọt đến việc bán cocaine ở ngõ ngách của New York,  thượng nghị sĩ Gustavo Petro, nay là tổng thống Colombia, cho biết tháng 8.2019.

Những băng đảng này mạnh hơn so với những nhóm do Escobar hoặc anh em nhà Rodriguez Orejuela lãnh đạo, ông Petro lưu ý.

Các chuyên gia tin rằng những băng đảng Mexico thậm chí có thể tài trợ cho các nhóm vũ trang Colombia để chiếm các tuyến đường ma túy trước đây do FARC kiểm soát.

Theo AFP, dù suy yếu, các băng đảng ma túy Colombia vẫn gây thiệt hại nặng nề cho đất nước đã trải qua 6 thập kỷ xung đột trong nước.

Năm ngoái, băng đảng Gulf Clan - băng đảng lớn nhất Colombia - đã phát động cuộc trả đũa bạo lực với việc dẫn độ thủ lĩnh Dairo Antonio Usuga hay "Otoniel", sang Mỹ.  Ba dân thường, ba binh sĩ và hai cảnh sát đã thiệt mạng.