Chuỗi cung ứng thay thế

Theo công ty nghiên cứu Teikoku Databank, từ năm 2020 đến năm 2022, số lượng công ty Nhật Bản hoạt động tại Trung Quốc đã giảm từ khoảng 13.600 xuống còn 12.700.

Ngày 29.1 năm nay, có thông tin Sony có kế hoạch chuyển hoạt động sản xuất máy ảnh để bán ở Nhật Bản và phương Tây từ Trung Quốc sang Thái Lan.

Samsung, một công ty Hàn Quốc, cắt giảm hơn 2/3 lực lượng lao động ở Trung Quốc kể từ mức cao nhất năm 2013. Dell, nhà sản xuất máy tính của Mỹ, được cho là đang đặt mục tiêu ngừng sử dụng chip do Trung Quốc sản xuất vào năm 2024.

Câu hỏi cho Dell, Samsung, Sony và các công ty khác là: Sản xuất sản phẩm thay thế ở đâu? Không một quốc gia đơn lẻ nào cung cấp cơ sở sản xuất rộng lớn như Trung Quốc. Tuy nhiên, khi hợp lại, một loạt nền kinh tế khắp châu Á tạo thành một giải pháp thay thế đáng gờm. 

"Giải pháp" này trải dài theo hình lưỡi liềm từ Hokkaido, phía bắc Nhật Bản, qua Hàn Quốc, Đài Loan (Trung Quốc), Philippines, Indonesia, Singapore, Malaysia, Thái Lan, Việt Nam, Campuchia và Bangladesh, đến tận Gujarat, phía tây bắc Ấn Độ. 

Các thành viên của nhóm này có những thế mạnh riêng, từ kỹ năng cao và ngân sách lớn của Nhật Bản cho đến mức lương thấp của Ấn Độ. 

Trên lý thuyết, đây là cơ hội cho sự phân công lao động hữu ích, với một số quốc gia chế tạo các bộ phận phức tạp và những quốc gia khác lắp ráp chúng thành thiết bị hoàn chỉnh. 

Tuy nhiên, liệu nhóm các quốc gia này có thể hoạt động trong thực tế hay không là một phép thử lớn với trật tự địa chính trị mới hình thành, The Economist lưu ý.

Chuỗi cung ứng châu Á thay thế này - được gọi là Altasia - dường như có thể so sánh với Trung Quốc về quy mô. Dân số Altasia ở trong độ tuổi lao động là 1,4 tỉ người, vượt xa so với 980 triệu của Trung Quốc.

Altasia là nơi sinh sống của 154 triệu người trong độ tuổi từ 25 đến 54 có trình độ học vấn đại học, con số này ở Trung Quốc là 145 triệu ở Trung Quốc.

Ở nhiều nơi trong nhóm, tiền lương thấp hơn đáng kể so với ở Trung Quốc: Tiền công sản xuất theo giờ ở Ấn Độ, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam dưới 3 USD, bằng khoảng 1/3 mức lương mà công nhân Trung Quốc hiện yêu cầu.

Và Altasia đã là một cường quốc xuất khẩu: Các thành viên bán hàng hóa trị giá 634 tỉ USD  trong 12 tháng tính đến tháng 9.2022, vượt xa con số 614 tỉ USD của Trung Quốc.

Hội nhập và ngày càng mở rộng

Altasia cũng trở nên hội nhập kinh tế hơn. Tất cả các nước trong nhóm, ngoại trừ Ấn Độ, Bangladesh và Đài Loan (Trung Quốc) - đều là thành viên Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

RCEP đã tạo ra một thị trường duy nhất cho các sản phẩm trung gian, nới lỏng các rào cản pháp lý với chuỗi cung ứng phức tạp qua nhiều quốc gia. Hầu hết các nước Altasia là thành viên của Khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (IPEF) - một sáng kiến mới của Mỹ. Brunei, Nhật Bản, Malaysia, Singapore và Việt Nam tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP).

Một mô hình cho nền kinh tế Altasian đã tồn tại sẵn, nhờ sự giúp đỡ của các công ty Nhật Bản khi xây dựng chuỗi cung ứng ở Đông Nam Á trong nhiều thập kỷ. Gần đây, nước láng giềng giàu có của Nhật Bản trong khu vực Alasian - Hàn Quốc - cũng đã thực hiện theo hướng này.

Năm 2020, tổng lượng vốn đầu tư trực tiếp của các công ty Hàn Quốc vào Brunei, Campuchia, Indonesia, Lào, Malaysia, Philippines, Singapore, Thái Lan và Việt Nam - đều là  thành viên Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) - và Bangladesh đạt 96 tỉ USD, suýt bỏ xa các khoản đầu tư của Hàn Quốc vào Trung Quốc.

Chỉ một thập kỷ trước, cổ phiếu đầu tư của các công ty Hàn Quốc vào Trung Quốc lớn gần gấp đôi so với ở Altasia. Samsung là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Việt Nam. Năm ngoái, Hyundai - nhà sản xuất ô tô của Hàn Quốc - mở nhà máy đầu tiên ở châu Á để sản xuất xe điện tại Indonesia.

Giờ đây, nhiều công ty không thuộc Altasian đang để chú ý đến khu vực này, thường thông qua các nhà sản xuất hợp đồng Đài Loan của họ. Foxconn, Pegatron và Wistron của Đài Loan - những công ty lắp ráp thiết bị cho Apple - cung với nhiều công ty khác, đang đầu tư mạnh vào các nhà máy ở Ấn Độ. Tỉ lệ iPhone sản xuất tại Ấn Độ dự kiến tăng từ khoảng 1/20 vào năm ngoái lên 1/4 vào năm 2025.

Hai trường đại học Đài Loan đã hợp tác với tập đoàn Ấn Độ Tata về những kế hoạch đầy tham vọng trong lĩnh vực sản xuất công nghệ cao, để cung cấp các khóa học trong lĩnh vực điện tử cho công nhân Ấn Độ. Google đang chuyển hoạt động sản xuất điện thoại thông minh Pixel mới nhất từ Trung Quốc sang Việt Nam.

Hoạt động sản xuất phức tạp hơn, đặc biệt là chất bán dẫn, cũng đang chuyển sang Altasia. Malaysia xuất khẩu khoảng 10% lượng chip của thế giới tính theo giá trị, nhiều hơn cả Mỹ. Các nước ASEAN chiếm hơn 1/4 xuất khẩu mạch tích hợp toàn cầu, dễ dàng vượt qua mức 18% của Trung Quốc. Và khoảng cách đó đang ngày càng lớn.

Qualcomm - nhà sản xuất chip của Mỹ - đã mở trung tâm nghiên cứu và phát triển đầu tiên tại Việt Nam vào năm 2020. Doanh thu của Qualcomm từ các nhà máy sản xuất chip tại Việt Nam đã tăng gấp 3 lần từ năm 2020 đến 2022.