Lần theo dấu vết 11 đôi giày cũ

Tại khu chợ tồi tàn ở đảo Batam, Indonesia, một thiết bị theo dõi vị trí phát ra tiếng bíp từ phía sau cửa hàng giày cũ. Phóng viên Reuters lần theo và đến một đống giày thể thao cũ, đào bới và cuối cùng tìm thấy đôi giày chạy bộ màu xanh của Nike có thiết bị theo dõi được giấu ở đế giày. Đôi giày này di chuyển bằng đường bộ, đường biển và băng qua một biên giới quốc tế để dừng chân ở đây - nơi đáng lẽ không nên xuất hiện. 

Năm tháng trước đó, tháng 7.2022, 11 đôi giày đã được phóng viên của Reuters trao cho chương trình tái chế do chính phủ Singapore và gã khổng lồ hóa dầu Dow của Mỹ khởi xướng. Thông cáo năm 2021 cho hay, đây là chương trình “đầu tiên thuộc loại này” và mỗi năm sẽ chuyển 170.000 đôi giày khỏi bãi rác. Chương trình có khẩu hiệu: "Người khác nhìn thấy giày cũ. Chúng tôi thấy tương lai" kêu gọi công chúng quyên góp giày có đế cao su đã qua sử dụng để giúp giảm bớt gánh nặng cho các lò đốt rác cũng như bãi rác duy nhất của Singapore. 

Hàng chục điểm quyên góp đã được đặt khắp thành phố có 5,6 triệu dân, trong công viên, trung tâm cộng đồng, trường học... Người dân Singapore bắt đầu gửi hàng nghìn đôi giày thể thao, dép xỏ ngón và giày đã qua sử dụng cho chương trình. 

Và 11 đôi giày do phóng viên Reuters tặng ban đầu được chuyển từ điểm thu gom tới nhà kho của Yok Impex, nằm ở phía tây Singapore gần xưởng đóng tàu lớn nhất của hòn đảo.

Từ đó, những đôi giày được vận chuyển bằng đường biển đến Batam - cửa ngõ để hàng hóa vào Indonesia, quốc gia đông dân thứ 4 trên thế giới với hơn 270 triệu người.

Lần theo dấu vết những đôi giày qua ứng dụng theo dõi trên điện thoại thông minh, tháng 12.2022, các phóng viên của Reuters đã theo dõi 2 trong số 11 thiết bị đến cùng một địa điểm ở Batam: Pertokoan Cipta Prima - khu chợ trời lớn cho những người mua sắm có thu nhập thấp. Ở đây, có khoảng nửa tá cửa hàng bán giày đã qua sử dụng. Tại 3 trong số đó, phóng viên nhìn thấy những đôi giày trong bao tải có dòng chữ “Yok Impex” cùng với logo cá heo của công ty Singapore.

Đôi đầu tiên có gắn thiết bị theo dõi là đôi giày chạy bộ Nike màu xanh như đã đề cập ở trên. Sau 5 tháng kể từ khi được quyên góp ở Singapore, đôi giày này được mua lại với giá 180.000 rupiah (12 USD).

Thiết bị theo dõi thứ hai – nhét trong một đôi giày Nike màu đen của nữ giới – được tìm thấy tại một cửa hàng gần đó. Đôi giày này vốn bị bỏ vào một điểm thu gom của Dow tại một trung tâm cộng đồng Singapore vào tháng 9.2022 -  tháng trước đó. Giá để mua lại đôi giày này là 120.000 rupiah (8 USD).

Những đôi giày khác có hành trình dài hơn. Một đôi giày thể thao New Balance màu hồng và cam - được quyên góp ở Singapore vào ngày 7.9.2022 - đã đến chợ Batam chỉ 1 tuần sau đó, theo dữ kiện từ ứng dụng theo dõi.

Đến đầu tháng 10, đôi giày này được chuyển đến đảo Bintan gần đó trước khi có hành trình dài 640 km đến Medan - thành phố có 2,4 triệu dân ở phía bắc Sumatra. Đến ngày 10.10 cùng năm, đôi giày đi thêm 1.290 km đến thủ đô Jakarta của Indonesia, theo ứng dụng.

Ba tuần sau, vào ngày 1.11, 2 phóng viên lùng sục tại một trung tâm thương mại ở Jakarta để tìm đôi giày, cuối cùng phát hiện ra chúng trong một cửa hàng chật chội trên tầng 3. Đôi giày đã được làm sạch, có dây buộc mới, đã băng qua Indonesia trong hành trình kéo dài 8 tuần. Chúng có giá 300.000 rupiah (20 USD) để mua lại.

Phản hồi của công ty xuất khẩu

Để tìm hiểu thêm về vai trò của Yok Impex trong việc vận chuyển những đôi giày này, vào tháng 1.2023, Reuters đã có chuyến thăm không báo trước và được mời vào cơ sở. Ở đây, các phóng viên đã phát hiện ra những thùng quyên góp giày từ chương trình giày của Dow ở sân sau. Trong cơ sở, những người phụ nữ phân loại giày cũ, xếp thành từng đống rồi chuyển vào những chiếc bao tải giống như những chiếc bao tải được thấy ở chợ trời Batam.

Giám đốc logistics của Yok Impex - ông Tony Tan - cho biết, công ty xử lý rác thải Alba-WH trả tiền để công ty ông thu gom giày từ các thùng quyên góp trên khắp Singapore và sau đó giao giày lại cho Alba-WH. 

Ông khẳng định, Yok Impex không xuất khẩu những đôi giày thu được từ chương trình. Khi được thông báo rằng các phóng viên đã tìm thấy những đôi giày quyên góp được bán lại ở Batam bởi những thương nhân có bao tải Yok Impex trong cửa hàng của họ, Tan cho biết, có thể những đôi giày từ chương trình đã bị nhầm lẫn với những đôi giày khác mà công ty xuất khẩu sang Indonesia.

“Đôi khi công nhân trộn nó lên. Tôi không chắc vì tất cả chúng tôi thu thập từ một số nhà cung cấp khác. Đó là một sai sót, tôi nghĩ đó là một sai sót" - ông nói.