Trữ lượng đất hiếm khổng lồ

Các nhà địa chất Trung Quốc gần đây đã phát hiện trữ lượng khoáng sản đất hiếm tiềm năng khổng lồ ở dãy Himalaya - SCMP đưa tin.

Nhưng vành đai khoáng sản được cho là dài hơn 1.000 km và việc định vị các mỏ ở một khu vực xa xôi, rộng lớn như vậy có thể mất nhiều năm, nếu không muốn nói là hàng chục năm.

Một vấn đề đau đầu nữa là do vị trí - dọc theo biên giới phía nam của Tây Tạng, nơi Trung Quốc có tranh chấp lãnh thổ lâu dài với Ấn Độ.

Do đó, các nhà địa chất của chính phủ Trung Quốc cho biết, càng xác định nhanh trữ lượng càng có nhiều “lợi thế chiến lược”.

Một giải pháp khả thi là sử dụng trí tuệ nhân tạo. Kể từ năm 2020, với sự hỗ trợ tài chính từ chính quyền trung ương, một nhóm nghiên cứu đã xây dựng AI có thể tự động xử lí gần như tất cả dữ liệu thô do vệ tinh và các phương tiện khác thu thập để xác định vị trí mỏ đất hiếm.

Các nhà khoa học từ Phòng thí nghiệm trọng điểm cấp nhà nước về các quá trình địa chất và tài nguyên khoáng sản thuộc Đại học Khoa học địa chất Trung Quốc ở Vũ Hán cho biết, chiếc máy này đã đạt được tỉ lệ chính xác là 96%.

“Nhu cầu của Trung Quốc đối với các tài nguyên khoáng sản số lượng lớn như sắt, đồng, nhôm, than và xi măng để hỗ trợ công nghiệp hóa và đô thị hóa dự kiến sẽ giảm mạnh trong vòng 15 đến 20 năm tới. Trọng tâm của việc khai thác sẽ chủ yếu chuyển sang đất hiếm” - Giáo sư Zuo Renguang, nhà khoa học chính của dự án, viết trong một bài báo đăng trên tạp chí tiếng Trung Earth Science Frontiers tuần trước.

“Các kim loại đất hiếm không thể thay thế trong các ngành công nghiệp mới nổi như vật liệu mới, năng lượng mới, công nghệ quốc phòng và quân sự cũng như công nghệ thông tin, khiến chúng trở thành nguồn tài nguyên khoáng sản chiến lược quan trọng trong cạnh tranh toàn cầu” - ông viết.

Công việc của AI

Những gì AI tìm kiếm là một dạng đá granit độc đáo có tông màu sáng hơn bình thường. Loại đá này có thể chứa các loại đất hiếm như niobium và tantalum, vốn được săn đón nhiều cho các sản phẩm công nghệ cao, nhưng cũng chứa một lượng đáng kể lithium, rất quan trọng để sản xuất ôtô điện.

Các nhà địa chất Trung Quốc đã tìm thấy đá granit như vậy ở khắp nơi trên dãy Himalaya, bao gồm cả xung quanh đỉnh Everest, nhưng cho đến gần đây người ta tin rằng nó không chứa bất kì vật liệu có thể khai thác nào.

Nhưng khoảng 10 năm trước, các nhà địa chất Trung Quốc đã vô tình phát hiện ra sự hiện diện thường thấy của đất hiếm và lithium trong một số mẫu đá được thu thập từ Tây Tạng, và bắt đầu nghiên cứu sâu hơn.

Trung Quốc hiện có một cơ sở sản xuất đất hiếm lớn ở Nội Mông và cơ sở phía nam ở các tỉnh như Quảng Đông, Giang Tây và Tứ Xuyên.

Nhưng các nhà khoa học hiện tin rằng trữ lượng đất hiếm ở dãy Himalaya có thể bằng, nếu không muốn nói là lớn hơn những nơi này, thậm chí có thể giúp Trung Quốc tái lập vị thế của mình trên thị trường toàn cầu.

Mặc dù trước đây Trung Quốc giữ vị trí thống lĩnh về đất hiếm, chiếm khoảng 43% dự trữ toàn cầu trong những năm 1980 và 1990, nhưng thị phần của nước này đã giảm xuống còn khoảng 36,7% vào năm 2021.

Trong khi đó, tài nguyên đất hiếm bên ngoài Trung Quốc đã có sự tăng trưởng đáng kể, tăng hơn gấp đôi từ 40 triệu tấn lên 98 triệu tấn.

Khi nhóm của Giáo sư Zuo xây dựng AI hơn hai năm trước, nó đã được đào tạo bằng cách sử dụng một bộ dữ liệu hạn chế, chẳng hạn như ảnh vệ tinh, để xác định đá granit sáng màu.

Ban đầu, nó chỉ có tỉ lệ chính xác khoảng 60%, nhưng các nhà nghiên cứu dần dần mở rộng cơ sở kiến thức của AI bằng cách tăng độ chính xác của các thuật toán.

Các nhà nghiên cứu nhận thấy mô hình AI có khả năng tự tinh chỉnh nhanh chóng, đạt được tỉ lệ chính xác hơn 90% trong vòng vài tháng.

Ý nghĩa chiến lược

Theo một phân tích của các nhà nghiên cứu thuộc Cơ quan Khảo sát Địa chất Trung Quốc năm ngoái, tài nguyên khoáng sản trong vành đai đất hiếm của dãy Himalaya không chỉ có giá trị kinh tế mà còn có ý nghĩa chiến lược do tác động tiềm ẩn của chúng đối với động lực khu vực và cạnh tranh tài nguyên.

“Vành đai khoáng hóa Himalaya nằm ở phía nam khu vực Tây Tạng của Trung Quốc và mở rộng sang các quốc gia như Ấn Độ, Nepal và Bhutan. Do đó, các tài nguyên khoáng sản trong vành đai này không chỉ có ý nghĩa kinh tế mà ở một mức độ nào đó còn có tầm quan trọng chiến lược” - nghiên cứu cho biết.

Nghiên cứu không thảo luận thêm về tầm quan trọng chiến lược của các khám phá, nhưng việc khai thác và xử lí khoáng sản đất hiếm và lithium đòi hỏi phải thiết lập cơ sở hạ tầng như đường sá và cung cấp điện.

Sự phát triển của các nguồn tài nguyên đất hiếm và lithium cũng có thể góp phần vào tăng trưởng kinh tế, do đó có thể làm tăng dân số trong khu vực.

Tuy nhiên, một “cơn sốt đất hiếm” có thể làm tăng nguy cơ xung đột địa chính trị - đặc biệt là với Ấn Độ - do tranh chấp lãnh thổ và các lo ngại về môi trường, theo một nhà nghiên cứu ở Bắc Kinh.

Trung Quốc đã cam kết bảo vệ môi trường ở Tây Tạng, nhưng việc khai thác mỏ sẽ có tác động sinh thái đáng kể, chẳng hạn như gây áp lực lên nguồn nước vốn đã hạn chế. Các nhà khoa học môi trường cũng cảnh báo rằng sẽ rất khó để thực thi quản lí chất thải thích hợp ở một khu vực xa xôi như vậy.