Năm 2020, thế giới biết rất ít về loại virus mới gây ra COVID-19. Giờ đây, khi bước sang năm 2023, một lượt tìm kiếm trên Google sẽ cho ra khoảng 5 triệu kết quả có chứa cụm từ này.

Vậy đại dịch sẽ được cảm nhận như thế nào vào năm 2023? Câu hỏi này khó có thể trả lời, do một số ẩn số - Duncan Robertson, giảng viên cao cấp về khoa học quản lý tại Trường Kinh doanh và Kinh tế của Đại học Loughborough (Anh), viết trên tờ The Conversation.

Vào đầu năm 2020, cộng đồng khoa học đã tập trung vào việc xác định các thông số chính có thể được sử dụng để đưa ra dự đoán về mức độ nghiêm trọng và mức độ lây lan của virus. Giờ đây, sự tương tác phức tạp giữa các biến thể COVID-19, tiêm chủng và khả năng miễn dịch tự nhiên khiến quá trình đó trở nên khó khăn và khó dự đoán hơn rất nhiều.

Tỉ lệ người ước tính bị nhiễm COVID-19 đã thay đổi theo thời gian, nhưng con số này không giảm xuống dưới 1,25% (hoặc một trên 80 người) ở Anh trong cả năm 2022.

COVID-19 vẫn còn và nhiều người bị nhiễm bệnh hết lần này đến lần khác.

Trong khi đó, số người tự báo cáo các triệu chứng COVID-19 kéo dài ở Vương quốc Anh là khoảng 3,4%, tức cứ 30 người thì có một người bị. Và rủi ro tích lũy của việc mắc COVID-19 kéo dài càng tăng lên khi số lần tái nhiễm COVID-19 càng nhiều.

Hệ thống y tế của Vương quốc Anh đang chịu áp lực rất lớn, sau khi đã trở nên trầm trọng hơn trong đại dịch.

Tại sao dự báo COVID-19 khó hơn?

Trong những ngày đầu của đại dịch, các mô hình đơn giản có thể được sử dụng để dự đoán số ca mắc COVID-19 và tác động có thể xảy ra đối với dân số, bao gồm cả nhu cầu về chăm sóc sức khỏe.

Tương đối ít biến là điều cần thiết để đưa ra các dự đoán đầu tiên. Đó là bởi vì chỉ có một biến thể chính của COVID-19 - chủng ban đầu mà mọi người trên thế giới đều dễ mắc phải. Nhưng bây giờ, những giả định đơn giản đó không còn đúng nữa.

Phần lớn dân số thế giới được ước tính đã mắc COVID-19 và có sự khác biệt đáng kể giữa các mức độ bảo vệ của từng cá nhân đối với vaccine và số lượng liều mà mọi người đã tiêm trên khắp thế giới. Tổng cộng, 13 tỉ liều vaccine đã được tiêm - nhưng không đồng đều.

Việc lập mô hình cũng dễ dàng hơn khi mọi người hành động theo những cách có thể dự đoán được, cho dù đây là hành vi bình thường, trước đại dịch hay vào thời điểm có những hạn chế xã hội nghiêm trọng. Khi mọi người thích nghi với virus và tự đánh giá rủi ro cũng như lợi ích của hành vi, việc lập mô hình trở nên phức tạp hơn.

Việc giảm giám sát cũng làm cho việc lập mô hình trở nên khó khăn hơn. Trong thời kỳ cao điểm của phản ứng khẩn cấp đối với COVID-19, việc giám sát là ưu tiên hàng đầu, bao gồm giám sát những người nhiễm virus và giám sát các biến thể. Điều này cho phép các biến thể mới như Omicron được xác định sớm và từ đó có biện pháp sẵn sàng ứng phó.

Vương quốc Anh nói riêng đã lập 2 triệu giải trình tự COVID-19 tính đến tháng 2.2022, chiếm 1/4 số lượng giải trình tự gene của thế giới. Nhưng hoạt động giải trình tự sau đó đã giảm đi, điều này có thể làm tăng thời gian cần thiết để xác định các biến thể mới cần quan tâm.

Đại dịch chưa kết thúc

Vẫn còn sự khác biệt lớn trong các biện pháp can thiệp bằng dược phẩm và phi dược phẩm trên khắp thế giới, ví dụ như việc sử dụng khẩu trang, xét nghiệm COVID-19 và thông gió trong tòa nhà. Khi các chính phủ nới lỏng và đôi khi thắt chặt lại các phản ứng để đối phó với các áp lực xã hội và y tế, có nguy cơ xuất hiện các biến thể có thể né tránh một số biện pháp phòng vệ mà người dân đã có.

Các giai đoạn tiếp theo của đại dịch cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi hành vi của mọi người. Chẳng hạn, chúng ta làm việc ở nhà bao nhiêu và liệu chúng ta có giảm tiếp xúc xã hội khi lây nhiễm hay không.

Không có gì chắc chắn rằng các biến thể COVID-19 mới sẽ xuất hiện có ảnh hưởng theo thứ tự Delta hoặc Omicron, nhưng điều đó là có thể. Nếu xảy ra, điều quan trọng là phải có sẵn các kế hoạch để ứng phó trong bối cảnh mối quan tâm đến COVID-19 đang giảm dần và thông tin sai lệch đang trỗi dậy.

Sau năm 2023 sẽ có đại dịch tiếp theo?

Nên đặt câu hỏi về những bài học đã rút ra trong đại dịch COVID-19 để cải thiện khả năng ứng phó với đại dịch tiếp theo.

Trong thời kỳ đại dịch này, thường thấy các lợi ích quốc gia ngắn hạn được ưu tiên, tập trung vào các phản ứng của quốc gia đối với tính công bằng của vaccine trong khi giảm bớt khả năng cung cấp vaccine trong dài hạn trên toàn cầu.

Mặc dù các sáng kiến đáng khen ngợi như COVAX đã được thành lập, được hình thành để cung cấp khả năng tiếp cận công bằng với vaccine và phương pháp điều trị COVID-19, nhưng thách thức là thiết kế các biện pháp khuyến khích các quốc gia hợp tác để giảm thiểu rủi ro toàn cầu trong dài hạn.