Cúng giao thừa là nghi lễ cúng đặc biệt quan trọng trong dịp Tết Nguyên đán của một số nước phương Đông, trong đó có Việt Nam. Tuy vậy, rất nhiều bà nội trợ hiện đại quá coi trọng lễ cúng đêm giao thừa và đặc biệt là mâm ngũ quả có trong lễ cúng đó. Nhiều người thậm chí dành rất nhiều thời gian, tiền bạc và công sức đi tìm "của lạ" để có một mâm ngũ quả ưng ý trong đêm cúng giao thừa. Chính vì lẽ đó, có một câu hỏi được đặt ra, có nên quá coi trọng mâm ngũ quả, phải mất nhiều thời gian và công sức đến vậy?

Trao đổi với PV báo Lao Động, Tiến sĩ Trần Đình Hằng - Phân viện trưởng Viện Văn hoá Nghệ thuật Quốc gia tại Huế, cho biết: Cúng giao thừa là một lễ cúng thực hiện vào lúc giao tiếp giữa hai năm cũ mới. Ở mâm cúng giao thừa, nổi bật nhất vẫn là mâm ngũ quả, xung quanh, người ta có thể đặt thêm bánh chưng, mứt, kẹo... để làm tăng quy mô của mâm cúng. Tuy vậy, đối với mâm ngũ quả, ta cũng không nên quá câu nệ vào sự sung túc của phẩm vật.

"Ngày xưa, ông bà ta đã rất tinh tế trong việc chọn các loại quả dùng trong đêm giao thừa, chứ không chọn một cách ham hố như bây giờ. Tất cả các loại trái là tinh hoa của trời đất, khi đưa vào mâm cỗ cúng thì phải là trái cây có ý nghĩa biểu tượng cao. Thứ nhất một buồng trái có nhiều trái (ví như chuối), thứ hai trong trái đó phải có nhiều hạt, màu sắc của chúng phải có vượng khí tuân theo quy luật của ngũ hành (kim, mộc, thủy, hỏa, thổ) chứ chẳng ai lại đi chọn một loại quả có màu sắc không đâu vào đâu để cúng...", Tiến sĩ Hằng nhấn mạnh. 

Lấy ví dụ đơn cử, nải chuối vẫn được đa số gia đình lựa chọn để cúng nhiều hơn cả, bởi lẽ chuối là biểu tượng của mẹ, xung quanh nải chuối có nhiều trái chuối, trên đó người ta có thể đặt lên đó một số trái khác nhau. Người Huế thường chọn trái mãng cầu, dưa hấu, lựu... vì trong ruột của chúng có nhiều hạt với hàng ngàn mầm sống đang chờ sinh sôi nảy nở theo thời gian. Từ mâm ngũ quả đó, người ta cầu mong sự sum vầy, đủ đầy và an lành trong năm mới. 

"Tùy vào sản vật (trái cây) của địa phương mà người dân ở đó chọn một mâm ngũ quả để cúng đêm giao thừa, hoàn toàn không có một quy chuẩn nhất định. Từ Bắc trở vào Nam, mỗi nơi đều có sản vật riêng, tùy thuộc vào sở thích của gia chủ. Tất nhiên, mâm ngũ quả của gia đình có điều kiện vẫn sẽ khác nhà có ít điều kiện hơn. Nhưng nếu chọn một mâm ngũ quả trong đêm giao thừa thì chỉ cần tuân thủ quy định về màu sắc và ý nghĩa biểu tượng", Tiến sĩ Hằng khẳng định.

Nhiều gia đình ở Việt Nam hiện nay đã có điều kiện về mặt kinh tế luôn muốn cúng đêm giao thừa với một mâm ngũ quả xum xuê đầy ắp những trái ngon, "vật lạ" với ước muốn có một năm đầy ắp những thành công và may mắn. Tuy vậy, những gia đình ít có điều kiện hơn vẫn chỉ chọn cho mình một mâm ngũ quả đủ "lễ".

Sự khác biệt trong mâm ngũ quả cúng giao thừa từ Bắc chí Nam. Tuy vậy, chỉ cần một mâm ngũ quả với đầy đủ "lễ" như đã nói là đã đạt đến điều kiện đủ, lẽ còn thiếu duy nhất có chăng chỉ là là tâm thái và lòng thành khi khấn vái trước đất, trời đêm giao thừa để có một năm an lành, vạn sự như ý.