Một di tích khảo cổ hiếm có
Di tích khảo cổ học Phôi Phối - Bãi Cọi được Viện Khảo cổ học Việt Nam phát hiện lần đầu vào năm 1974. Di tích nằm trên khu đất rộng 60.000 m2, sát chân núi Hồng Lĩnh, thuộc xã Xuân Viên, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh.
Những năm sau khi được phát hiện, nhiều nhà khảo cổ, đoàn chuyên gia trong và ngoài nước đã về đây tổ chức các đợt khai quật và đã phát hiện nhiều hiện vật bằng gốm, đồng, sắt, cụm mộ táng, mộ chum, đồ tùy táng... có niên đại khoảng 2.000 năm.
Các hiện vật sau khi được tìm thấy đã được trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam và Bảo tàng Hà Tĩnh.
Giới chuyên môn đánh giá đây là một di chỉ khảo cổ học có niên đại hậu kỳ đá mới thuộc nền văn hóa Bàu Tró; là địa bàn giao thoa, hội tụ của nền văn hóa Đông Sơn (khu vực phía Bắc) và văn hóa Sa Huỳnh (khu vực Nam Trung bộ) - một di tích khảo cổ học hiếm có trong hệ thống di tích khảo cổ học Việt Nam, tạo sự chú ý đến giới nghiên cứu khảo cổ trong nước và quốc tế.
Năm 2013, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch quyết định xếp hạng nơi này là di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Xót xa di tích là bãi chăn thả bò
Được kỳ vọng là địa điểm phát triển văn hóa, du lịch của địa phương, thu hút nhiều du khách, chuyên gia đến tham quan, nghiên cứu các giá trị lịch sử, văn hóa và khảo cổ, nhưng đến nay, Phôi Phối - Bãi Cọi chưa được đầu tư gìn giữ, khai thác.
Hiện di tích này vẫn là bãi đất cát trồng bạch đàn không có biển báo chỉ dẫn, giới thiệu về di tích, khuôn viên thiếu hàng rào che chắn, khoanh vùng cắm mốc phân biệt ranh giới giữa di tích với đất vườn của người dân.
Hàng ngày, nơi đây là bãi chăn thả trâu bò của người dân địa phương và là nơi khai thác trộm cát để làm nhà.
Theo một lãnh đạo xã Xuân Viên, mặc dù được xếp hạng di tích Quốc gia đã gần 10 năm nhưng đến nay, di tích Phôi Phối - Bãi Cọi chưa được đầu tư để phát huy giá trị. Mong rằng Nhà nước sớm có đầu tư để gìn giữ và phát huy một di tích khảo cổ hiếm có cấp Quốc gia này.
Ông Bùi Việt Hùng - Phó Chủ tịch huyện Nghi Xuân chia sẻ, ý thức được giá trị của di tích Phôi Phối - Bãi Cọi nên địa phương cũng đã lên kế hoạch bảo tồn, phát huy giá trị.
Theo đó, huyện Nghi Xuân đang làm tờ trình gửi lên tỉnh để quy hoạch lại di tích trên diện tích 3 ha.
“Thời gian triển khai tùy vào quá trình thẩm định, phê duyệt. Khi có vốn, huyện sẽ xây hàng rào bảo vệ khuôn viên, làm nhà trưng bày hiện vật khảo cổ phục vụ tham quan, giáo dục truyền thống văn hóa địa phương" - ông Hùng nói.
Theo một lãnh đạo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh, hiện tỉnh chưa có kế hoạch bảo tồn, tôn tạo di tích Phôi Phối - Bãi Cọi. Bởi ngân sách đầu tư cho trùng tu, tôn tạo di tích của tỉnh hiện còn rất khó khăn.