Nguyễn Phúc Hồng Cai (1845 –1876), tôn hiệu Kiên Thái vương, là hoàng tử con vua Thiệu Trị, cũng là cha đẻ của 3 vị vua liên tiếp của triều Nguyễn sau này.

Theo sách "Quốc sử quán triều Nguyễn" (2006, NXB Giáo dục), Nguyễn Phúc Hồng Cai là con trai thứ 26 của vua Thiệu Trị, do Tài nhân Trương Thị Vĩnh sinh hạ. Ông bẩm sinh có tính tình nhân hậu, cần kiệm, biết tuân theo phép tắc.

Vốn chăm học từ nhỏ, từ khi ra ở phủ riêng, Hồng Cai cùng học với các vương công, hiểu biết sâu rộng về kinh sử. Nhờ đó, năm 1865 thời vua Tự Đức, ông được đặc cách phong làm Kiên Quốc công, thay vì Quận công như các hoàng thân khác trong hoàng tộc.

Năm 1876, ông qua đời, chỉ thọ 31 tuổi. Vua Tự Đức vô cùng thương tiếc, cho nghỉ chầu 3 ngày, ban cho ông thụy hiệu là Thuần Nghị, đồng thời tặng thêm quan tài của Đông Viên để tỏ lòng yêu quý em trai.

Lăng tẩm của ông được táng tại huyện Hương Thủy, phủ Thừa Thiên. Cuộc đời của Hồng Cai tương đối yên bình, vì ra đi khi còn quá trẻ. Nhưng ít ai ngờ rằng, vị Quốc công ôn hòa ngày ấy lại là cha đẻ của 3 vị vua triều Nguyễn sau này.

Sử sách ghi lại, vua Tự Đức không có con nên đã nhận 3 người con nuôi là: Nguyễn Phúc Ưng Ái, Nguyễn Phúc Ưng Kỷ và Nguyễn Phúc Ưng Đăng. Trong đó, Ưng Kỷ và Ưng Đăng là con ruột của Hồng Cai, nhà vua yêu mến Ưng Đăng nhất.

Tháng 7 năm 1883, vua Tự Đức mất, di chúc cho sung Ưng Đăng làm hoàng tử thứ ba, đổi tên là Ưng Hỗ. Tuy nhiên, vì Ưng Hỗ còn quá nhỏ, người kế vị được chọn là Ưng Ái (tức Dục Đức).

Dục Đức chỉ ở ngôi được ba ngày thì đã bị các quan Phụ chánh đại thần Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết phế truất, tôn em trai vua Tự Đức là Hồng Dật lên ngôi, tức vua Hiệp Hòa. Hoàng tử Ưng Hỗ bị chuyển ra ở quán quan xá ngoài Cửu vụ khiêm.

Cuối năm 1883, vua Hiệp Hòa mưu giết các quan Phụ chánh Đại thần thất bại, bị xử tử. Nguyễn Văn Tường, Tôn Thất Thuyết họp các quan đại thần, tôn lập Ưng Hỗ lên ngôi, lấy niên hiệu là Kiến Phúc. Khi đó, ông mới 15 tuổi, mọi việc trong triều đều do hai quan Phụ chính quyết định.

Nhưng chưa đầy 1 năm sau, Kiến Phúc bị bệnh qua đời. Lúc này, lẽ ra con nuôi thứ hai của Tự Đức là Nguyễn Phúc Ưng Kỷ lên ngôi. Tuy nhiên, cuối cùng ngai vàng được giao cho Nguyễn Phúc Ưng Lịch - con trai thứ 5 của Hồng Cai.

Tháng 8.1884, Ưng Lịch lên ngôi vua khi 13 tuổi, niên hiệu là Hàm Nghi.

Năm 1885, triều đình Huế thất bại trước quân đội Pháp trong trận Kinh thành Huế, vua Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết bỏ ra Quảng Trị. Người Pháp lập Nguyễn Phúc Ưng Kỷ - con trai cả của Hồng Cai lên làm vua, niên hiệu là Đồng Khánh.

Năm Đồng Khánh thứ 3 (1888), vua muốn tôn huy hiệu cho Kiên vương Hồng Cai và mẹ mình là phủ thiếp Bùi Thị Thanh, đồng thời cải thụy của Kiên vương thành Thuần Nghị. Đình thần và phủ Tôn Nhân cho là hợp tình hợp lễ, xin tấn tôn Kiên vương làm Kiên Thái vương, Bùi thị làm Kiên Thái vương phi.

Như vậy, cuộc đời của Kiên Thái vương Hồng Cai tương đối êm đềm, chưa từng chạm tới ngôi vua. Tuy nhiên, ông có 3 người con liên tiếp được lên làm Hoàng đế là vua Phúc Kiến, vua Hàm Nghi và vua Đồng Khánh.