Ở Việt Nam, chỉ còn rất ít nghệ sĩ chung tình với ảnh đen trắng. Và bạn có thể thấy những giá trị, ý nghĩa cho riêng mình từ ảnh của NSND Nguyễn Hữu Tuấn, với triển lãm đang trưng bày và kéo dài đến hết 15.10 tại Trung tâm Văn hóa hồ Gươm, Hà Nội.

Sức mạnh của ảnh đen trắng

Một nhà nhiếp ảnh nước ngoài từng nói: Nhìn ảnh màu chỉ thấy quần áo, còn nhìn ảnh đen trắng thấy tâm hồn nhân vật.

Tính trừu tượng, phi thời gian và mang tính ẩn dụ, có vẻ như dễ dàng chuyển tải những thông điệp nhân sinh hơn ảnh màu, đó là thế mạnh của ảnh đen trắng. Sự giản dị, lắng đọng và sự huyền bí ẩn dấu kín đáo là thứ mà ảnh màu không có được. Ảnh đen trắng có thể tạo cảm giác thiền mà các nhiếp ảnh gia người Nhật Bản rất giỏi khai thác thế mạnh này. Đó là chưa kể, chụp đen trắng còn giúp nhà nhiếp ảnh dễ dàng giấu được bối cảnh lộn xộn, không phù hợp đi.

Cái cảm giác hoàn toàn làm chủ bức hình từ A đến Z là cảm giác sung sướng hạnh phúc của người trong cuộc mà người ngoài khó cảm nhận được. Từ nỗi hồi hộp chờ đợi khi tráng phim, rồi sự hào hứng khi phóng ảnh dưới ánh đèn đỏ mờ mờ, nỗi phấn khích khi từng chi tiết trong ảnh hiện dần lên trên tấm giấy trong khay thuốc hiện… Mỗi một cuốn phim là một niềm hy vọng gửi gắm về một tác phẩm tương lai còn công tác buồng tối đặc biệt là kỹ thuật phóng ảnh là cả một sự sáng tạo lần thứ 2 của nghệ sĩ.

Nhưng thời đại ảnh màu kỹ thuật số bùng phát đã đẩy ảnh đen trắng chụp phim vào chỗ khốn cùng.

“Người tình” đen trắng

Vật liệu đắt và khan hiếm (phim, giấy ảnh…), đầu ra khó khăn đã khiến các “nghệ sĩ đen trắng” không thoát khỏi sự cám rỗ của ảnh màu và công nghệ số để rồi cất đen trắng vào kho, thành “đồ cổ” hoặc chỉ thi thoảng coi đen trắng như một thú chơi.

Có những cái tên nổi tiếng về ảnh đen trắng như: Long Thành (Nha Trang), Đào Thọ (Đắc Lắc), Đỗ Anh Tuấn, Đặng Ngọc Thái (Hà Nội)… trong suốt nhiều năm hay chơi âm thầm, lặng lẽ như nhà quay phim Nguyễn Hữu Tuấn (Hà Nội). Nhưng nếu phải kể tên một người gần hết đời người chỉ trung thành với thể loại này thì tiêu biểu nhất là Long Thành.

Những tấm ảnh đen trắng được phóng thủ công bằng tay cầu kỳ và kỹ từng chi tiết nhỏ khác xa với ảnh được phóng từ máy lab ra hàng loạt theo kiểu nhân bản. Long Thành có tạo hình chắc, khỏe, ảnh của anh không có độ tương phản gắt mà luôn có sự chuyển tiếp nhẹ nhàng của tông xám giữa đen và trắng. Anh cầu kỳ trong phóng ảnh để mỗi bức ảnh trước hết phải là một sự hoàn hảo về kỹ thuật. Phải có cảm xúc mới phóng tốt được và không phải tấm nào cũng phóng giống tấm nào. Một bức hình đen trắng đẹp là sự tổng hòa của sắc độ, hình ảnh, ý tưởng, phải có 3 cung bậc: trắng và đen (đều phải có chi tiết) và xám.

Tác phẩm của Long Thành giàu cảm xúc, lúc mạnh mẽ, lúc nuột nà, với những chi tiết đắt giá được nhấn mạnh, những mảng sáng được dìm đi ở một sắc độ có chủ đích. Sở dĩ ảnh của Long Thành từng bán ảnh tốt cho khách ngoại quốc chính là nhờ chất dân tộc, văn hóa bản địa trong ảnh...

Và ảnh đen trắng manh nha trở lại

Long Thành bảo tôi rằng, nhiều bạn trẻ giờ đây đang chơi ảnh đen trắng trở lại. Anh cũng hào hứng với việc hướng dẫn, trao truyền kinh nghiệm cho họ.

Chơi ảnh đen trắng thời công nghệ số, mang màu sắc riêng biệt. Ít ai chơi đúng nghĩa từ A đến Z với đầy đủ công đoạn: chụp - tráng - rọi (phóng) như xưa nữa. Giờ đây gần như máy ảnh nào chả có nấc chụp đen trắng, hoặc ăn chắc hơn, phòng hờ mọi nhẽ cứ chụp màu rồi chuyển đen trắng sau. Và phần mềm chỉnh sửa ảnh giờ đây đã tiến bộ vượt bậc. Bạn có thể tha hồ chọn tới 11-12 chế độ đen trắng khác nhau, với đủ loại kỹ thuật, kính lọc trên máy mà không còn phải cầu kỳ như các cụ ngày xưa.

Nhưng phàm cái gì được lập trình hóa thì không thể độc bản như làm bằng tay thủ công được. Ảnh đen trắng chụp phim và phóng bằng tay thủ công vẫn luôn là những giá trị không thể quên lãng.