Để hiểu thêm về xòe, PV Báo Lao Động đã có mặt tại huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La. Điệu xòe nơi khác với mọi nơi, là xòe phải có trống, chiêng, khèn bè. Bao đời nay, đồng bào dân tộc Thái đen huyện Yên Châu luôn tạo cho mình một cuộc sống thanh bình, tay trong tay cùng những nhịp xòe để ăn mừng mỗi dịp tết đến xuân về, mừng mùa màng bội thu, mừng nhà mới, đón dâu, đón khách...
Theo quan niệm của người xưa, trống, chiêng, khèn bè gắn liền với mẹ đất, mẹ nước, mẹ cây và mẹ đẻ, nơi mình sinh ra và lớn lên. Do sống giữa thiên nhiên hùng vĩ, với sự cần cù, tinh thần sáng tạo chinh phục thiên nhiên, mỗi khi hoàn thành công việc trọng đại, bà con dân tộc Thái lại nắm tay nhau quanh đống lửa nhảy múa ăn mừng. Điệu xòe hình thành và phát triển từ đó.
Gặp gỡ ông Lò Văn Sinh, tiểu khu 2, thị trấn Yên Châu - một “bảo tàng sống” về văn hóa Thái ở huyện Yên Châu. Ông Sinh kể: Xòe xưa gồm nhịp, điệu, múa gắn với trống chiêng; nhịp khèn bè phải đúng với nhịp trống chiêng. Xòe có 3 nhịp, gồm: Xe “Ột ửa” thể hiện sự thư giãn, khoan thai, nhẹ nhàng, tình tứ; xe “Lửa phăn” là nhịp vừa phải, không chậm, không nhanh, nhưng đằm thắm, hay diễn ra vào các dịp lễ tết, nhà mới, đám cưới, khách quý đến nhà; xe “Xăn phốt” là nhịp nhanh, khỏe khoắn và vui vẻ.
Theo ông Sinh, điệu xòe xưa gồm có 6 điệu là: Xe “Chắp ba”, “Chắp mư”, “Lửa tin”, “Pỉn khén”, “Tốp mư” và “Xen ba”. Tất cả những điệu xòe này đều mô phỏng bước đi của cha ông khi khai phá đất đai trồng lúa, lấy nước, tung khăn, mời rượu...
"Tất cả đều diễn tả sinh động và tinh tế về cuộc sống, thể hiện những ước mơ, khát vọng. Bởi vậy, mỗi dịp lễ, Tết hay trong ngày vui của dòng họ, gia đình, của bản, khi nhà đón khách quý..., vòng xòe thường được tổ chức như để đón mừng" - ông Sinh chia sẻ.
Theo tìm hiểu, huyện Yên Châu có tới 20 điệu xòe, nhưng tựu trung đều được bắt nguồn, cải biến từ 6 điệu xòe cổ chính. Sức hấp dẫn của múa xòe chính là sự sôi nổi, gần gũi mà đậm tình như hơi thở của cuộc sống. Vẻ đẹp của các điệu xòe được kết hợp của động tác chân, tay hài hòa, mạnh mẽ; uyển chuyển, mềm mại.
Trao đổi với PV, ông Lù Văn Cường – Chủ tịch UBND huyện Yên Châu cho biết, huyện đã quan tâm khuyến khích phát triển loại hình nghệ thuật xòe Thái thông qua việc tổ chức các chương trình quy mô lớn, thu hút đông đảo người dân và du khách cùng tham gia.
Bên cạnh đó, việc duy trì hoạt động của các đội văn nghệ quần chúng, câu lạc bộ văn hóa Thái, qua đó đã góp phần lưu giữ hồn cốt của các điệu xòe, đồng thời giới thiệu, quảng bá nét văn hóa đặc trưng của người Thái Yên Châu.
Cuối năm 2021, tại Kỳ họp thứ 16 của Ủy ban Liên Chính phủ Công ước 2003 về bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể đã ghi danh Nghệ thuật Xòe Thái của Việt Nam là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là niềm vinh dự, tự hào lớn đối với cộng đồng các dân tộc Việt Nam, đồng bào dân tộc Thái và của 4 tỉnh Yên Bái, Lai Châu, Sơn La và Điện Biên.