Con gà là lễ vật cúng tế quan trọng

Trong văn hóa dân gian của người Việt, con gà được coi là vật quan trọng, báo hiệu điềm lành dữ và có thể dùng để đoán định tương lai. Gà có mặt trong mâm cúng của hầu hết các lễ nghi từ những nghi lễ nhỏ như lễ cúng ma, nghi lễ vòng đời, lễ tết - hội hè…

Phong tục truyền thống của người Việt quan niệm trong mâm cúng tất niên thường phải có con gà trống thiến, đã được luộc chín. Con gà gắn với truyền thuyết gọi mặt trời mọc, để nhân gian được mưa thuận gió hòa, ngoài ra gà cũng là biểu tượng của sự cương trực, sức khỏe và công danh.

Trong ngày tất niên, tùy theo từng địa phương mà người ta đặt gà cúng theo nhiều kiểu khác nhau, có nơi đặt đầu gà hướng về phía bàn thờ, có nơi đặt con gà ngang trên bàn thờ… Cách đặt gà cúng ở mỗi nơi một khác, sự khác biệt này được quy định bởi phong tục của từng địa phương.

Với người H’mông ở Thanh Hóa, con gà đóng vai trò vô cùng quan trọng cả trong đời sống thường ngày và đời sống tâm linh. Từ ngày 27 đến ngày 30 tháng Chạp người H’mông nơi đây tổ chức Tết con gà nhằm cầu mong năm mới bình an, mùa màng tươi tốt.

Người H’mông quan niệm con gà cũng như chiếc gùi, cây khèn là biểu tượng văn hóa; trong đó con gà là cầu nối giữa thế giới con người với thế giới thần linh, là con vật thiêng trong nghi lễ tín ngưỡng. Người dân lấy lông gà buộc thành nhúm rồi nhúng vào tiết gà, dán lên những nơi trang trọng nhất trong ngôi nhà để cúng thần Xử Ca, với hy vọng cầu mong năm mới hạnh phúc, may mắn và bình an…

Con gà trống thiến là lễ vật vật quan trọng nhất trong mâm cúng thần Thổ công của người Nùng, Tày ở các tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng, Bắc Kạn… Mọi người tin rằng con gà của ai to hơn, thì trong năm mới thần linh sẽ chúc cho người đó và gia đình của họ thật nhiều may mắn.

Trong các dịp cúng tế và nghi lễ tín ngưỡng đồng bào đều thịt gà để cúng, vào dịp Tết Nguyên đán, trong mâm cúng tất niên con gà trống thiến là nghi lễ quan trọng nhất, thể hiện sự thành kính của con cháu với tổ tiên. Ngoài ra trong lễ “pây tái” (sêu Tết) họ ngoại, diễn ra từ ngày mùng Hai tháng Giêng đến hết rằm, những người con rể đều mang theo lễ vật gồm con gà trống thiến, rượu, bánh chưng… đến nhà ngoại để báo hiếu. Con gà trống thiến càng to và đẹp mã, thì người con rể càng được khen là có tấm lòng hiếu thảo với cha mẹ vợ. 

Nuôi gà Tết từ đầu năm

Trong mâm cơm ngày thường của người Việt rất ít khi có thịt gà, mặc dù gà là vật nuôi của tất thảy mọi gia đình. Lý do bởi vì con gà là lễ vật cúng tế quan trọng trong đời sống tín ngưỡng, vậy nên hầu như người Việt nuôi gà quanh năm chỉ để phục vụ cho các ngày lễ.

Con gà dùng để cúng trong dịp Tết Nguyên đán được nuôi từ giữa năm, cuối mùa Thu đầu mùa Đông khi trời khô ráo người dân thôn quê sẽ nhờ những người biết thiến gà đến giúp thiến những chú gà trống choai. Đến đầu tháng Chạp các gia đình bắt gà nhốt vào lồng, cho chúng ăn ngô để vỗ béo và vàng thịt.

Trong những phiên chợ Tết, góc bán gà là một trong những nơi nhộn nhịp nhất, người có gà thì tranh thủ mang ra bán để kiếm chút tiền sắm sanh quà Tết, những ai chưa có gà Tết thì ra mua về để cúng.

Khi đặt gà cúng, tùy theo từng địa phương, người ta có thể đặt đầu gà hướng về phía bát hương hoặc để ngang, theo các nhà nghiên cứu thì việc đặt gà như thế nào là phụ thuộc vào phong tục và quan niệm của từng địa phương, văn hóa là khác biệt không có mẫu số chung cho tất cả.

Con gà đóng vai trò vô cùng quan trọng trong đời sống tín ngưỡng của người Việt, trong hầu hết các lễ nghi tín ngưỡng đều xuất hiện con gà. Vì con gà quan trọng như vậy, nên quanh năm trong gia đình người Việt đều nuôi gà, đặc biệt con gà Tết đã được nuôi từ đầu năm.