12 năm trắc trở trong quá trình thi công
Metro số 1 là tuyến đường sắt đô thị đầu tiên của TPHCM, được phê duyệt năm 2007 với tổng mức đầu tư 17.387 tỉ đồng. Công trình dài gần 20km, có điểm đầu từ Bến Thành (Quận 1) đến depot Long Bình (TP Thủ Đức) với 3 ga ngầm và 11 ga trên cao.
Đến năm 2009, đơn vị tư vấn dự án là NJPT của Nhật Bản cập nhật, tính toán lại, tổng mức đầu tư tăng lên hơn 47.000 tỉ đồng.
Việc điều chỉnh vốn đầu tư tăng cao gấp hơn 2,7 lần đã khiến tiến độ triển khai tuyến Metro số 1 chậm trễ. Tháng 8.2012, dự án mới chính thức được khởi công, dự kiến hoàn thành đưa vào khai thác năm 2018.
Quá trình triển khai thực tế, Metro số 1 gặp khó khăn về vốn do tổng mức đầu tư thay đổi chưa được Quốc hội thông qua. TPHCM phải nhiều lần tạm ứng ngân sách thanh toán cho nhà thầu.
Bên cạnh đó, dự án còn chậm trễ trong công tác giải phóng mặt bằng và phải lập lại thiết kế kỹ thuật cho nhà ga ngầm Bến Thành tích hợp giữa các tuyến Metro số 1, 2, 3a và 4.
Đến cuối năm 2019, sau khi được Quốc hội thông qua chủ trương, UBND TPHCM phê duyệt điều chỉnh dự án, tổng mức đầu tư tăng lên hơn 43.700 tỉ đồng và lùi tiến độ hoàn thành khai thác thương mại vào quý IV/2021. Việc duyệt điều chỉnh tổng mức đầu tư là cơ sở để Trung ương bố trí vốn ODA mà thành phố vay lại.
Quá trình thi công, nhà thầu để xảy ra sự cố. Tháng 10.2020, gối cao su dầm cầu cạn tại trụ P14-10 (đoạn ga Công nghệ cao, TP Thủ Đức) của gói CP2 (đoạn trên cao và depot) bị rơi ra ngoài.
Việc này khiến đường ray đã lắp phía trên bị hư, mất liên kết với hệ thống đỡ ở dưới; bêtông đệm đường ray ở vị trí này cũng bị nứt.
Sau đó, thêm 9 gối xê dịch khỏi vị trí ban đầu. Để khắc phục sự cố, nhà thầu đã lắp đặt hệ khung với kết cấu bằng thép ở 918 gối cầu trên tuyến nhằm ngăn sự dịch chuyển.
Ngoài các khó khăn trên, dịch COVID-19 bùng phát từ năm 2020 cũng khiến dự án bị ảnh hưởng. Chuyên gia nước ngoài không thể qua Việt Nam, quá trình nhập khẩu thiết bị, nguyên vật liệu bị gián đoạn, ảnh hưởng công tác hoàn thiện các nhà ga, vận hành thử nghiệm... Tiến độ đưa các tàu từ Nhật Bản về thành phố cũng chậm trễ 5 tháng.
Metro số 1 vận hành thương mại trong quý IV/2024
Hàng loạt vướng mắc khiến Metro số 1 không thể về đích cuối quý IV/2021. Đến tháng 2.2023, Metro số 1 được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận chủ trương điều chỉnh. Trên cơ sở đó, tháng 4.2023, UBND TPHCM đã có phê duyệt điều chỉnh dự án, ấn định thời điểm hoàn thành thi công cuối quý IV/2023.
Tuy nhiên, một lần nữa Metro số 1 không về đích đúng hẹn. Hiện UBND TPHCM đã kiến nghị Bộ Kế hoạch và Đầu tư xem xét, báo cáo Thủ tướng chấp thuận chủ trương cho phép được điều chỉnh thời gian hoàn thành thi công dự án và đưa dự án vào vận hành thương mại trong năm 2024.
Theo UBND TPHCM, đến nay, khối lượng thực hiện của toàn dự án đạt hơn 98%. Tuy nhiên, để đưa Metro số 1 vào khai thác, vận hành khai thác thương mại, chủ đầu tư cần phải tiếp tục thực hiện nghiệm thu hoàn thành; đánh giá và cấp chứng nhận an toàn hệ thống; bàn giao tài sản kết cấu hạ tầng và thực hiện các thủ tục kết thúc dự án.
Theo kế hoạch, từ tháng 7 đến tháng 11.2024, dự án sẽ hoàn thành cấp chứng chỉ và thẩm định an toàn hệ thống; Hội đồng Kiểm tra Nhà nước về công tác nghiệm thu công trình xây dựng tiến hành kiểm tra nghiệm thu các hạng mục công việc.
Vào tháng 10 và 11, Metro số 1 sẽ vận hành khai thác thử trước khi đưa vào vận hành thương mại toàn tuyến trong quý IV/2024.
Tuy vậy, theo Ban Quản lý đường sắt đô thị TPHCM (MAUR), để kịp thời đưa Metro số 1 vào khai thác thương mại chủ yếu nằm ở sự nỗ lực, việc tuân thủ các điều kiện hợp đồng và thiện chí hợp tác của nhà thầu Hitachi trong việc hoàn tất các công việc còn lại dự án. Đồng thời, các vướng mắc chính còn tồn tại của dự án phải giải quyết dứt điểm.